Ψηφιακές επανεκθέσεις

H αναδημιουργία εκθέσεων του παρελθόντος, το φαινόμενο δηλαδή των επανεκθέσεων, αποτελεί μια σχετικά πρόσφατη επιμελητική πρακτική. Η ψηφιακή τεχνολογία δίνει πλέον τη δυνατότητα να «παρακάμπτεται» η «φυσική» ανασύσταση μιας έκθεσης στον πραγματικό χώρο και να πραγματοποιείται στον χώρο του διαδικτύου. Και δεν πρόκειται για μια αλλά για πολλές «επανεκθέσεις».

Ένα ηλεκτρονικό εργαλείο που επιτρέπει λεπτομερείς έρευνες σε πληροφορίες που προέρχονται από καταλόγους εκθέσεων είναι το DoME – Database of Modern Exhibitions, 1905-1915: https://exhibitions.univie.ac.at/. Αυτή η βάση δεδομένων ανοικτής πρόσβασης καλύπτει όσο το δυνατόν πληρέστερα την ευρωπαϊκή ήπειρο για τα έτη μεταξύ 1905 και 1915 ‒ μια κρίσιμη στιγμή στην ιστορία των Avant-Gardes. Σήμερα το σύνολο των δεδομένων περιλαμβάνει περίπου 1.000 εκθέσεις, 150.000 έργα τέχνης (μόνο έργα ζωγραφικής και σχέδια) και πάνω από 11.800 καλλιτέχνες. Το DoME προσφέρει διάφορα εργαλεία οπτικοποίησης (συμπεριλαμβανομένων διαγραμμάτων και γεωγραφικών χαρτών) και πολλαπλά φίλτρα. Τα ακατέργαστα δεδομένα (raw data) και οι απεικονίσεις μπορούν να μεταφορτωθούν σε διαφορετικές μορφές ενώ είναι δυνατόν να αποθηκευθούν και μεμονωμένες αναζητήσεις.

Η βάση δεδομένων προέρχεται από το ερευνητικό πρόγραμμα «Εκθέσεις της μοντέρνας ευρωπαϊκής ζωγραφικής 1905-1915», που χρηματοδοτείται από το Αυστριακό Ταμείο Επιστημών (FWF) και βρίσκεται στο Τμήμα Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου της Βιέννης (υπεύθυνος: καθηγητής Raphael Rosenberg). Το έργο επιχειρεί να περιγράψει:
α) τη γεωγραφία και τα δίκτυα της μοντέρνας ζωγραφικής: πού (σε ποιες πόλεις, σε ποιους θεσμούς), πότε και με ποιον εξέθεσαν οι καλλιτέχνες;
β) τη χρονολογία και τη γεωγραφία της έκθεσης των νέων τάσεων και των «-ισμών»: ποια είδη ζωγραφικής εκτέθηκαν πότε και πού;
γ) τις εκθεσιακές στρατηγικές των μοντέρνων ζωγράφων: πώς οι καλλιτέχνες επέλεξαν τα έργα για να τα παρουσιάσουν και σε ποιες εκθέσεις;
δ) τις συζητήσεις γύρω από τις εκθέσεις μοντέρνας τέχνης: πώς οι εκθέσεις (και οι κατάλογοί τους) αλληλεπιδρούν με την κριτική της τέχνης;

Πέρα από το άμεσο ερευνητικό πεδίο, το DoME φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα ερευνητικό εργαλείο για πολλαπλούς σκοπούς, όπως η έρευνα για τους λιγότερο γνωστούς καλλιτέχνες, για συγκεκριμένα έργα τέχνης και την προέλευσή τους, για τον ρόλο συγκεκριμένων θεσμών και / ή πόλεων στο πλαίσιο της μοντέρνας τέχνης. Μια ανάλογη απόπειρα, με πολύ συγκεκριμένη στόχευση καθώς δεν πρόκειται για εργαλείο αλλά για μια συγκεκριμένη ανασύσταση, συναντάται και στο πρόγραμμα What Jane Saw που υλοποιεί από το 2013 το University of Texas at Austin (υπεύθυνη: καθηγήτρια Janine Barchas). Το πρόγραμμα ανακατασκευάζει ψηφιακά την αναδρομική έκθεση ζωγραφικής του Sir Joshua Reynolds που πραγματοποιήθηκε το 1813 στο British Institution in Pall Mall του Λονδίνου.

Μεταξύ των πολλών επισκεπτών ήταν και η βρετανίδα συγγραφέας Jane Austen, η οποία έκανε συγκεκριμένη μνεία σε μια επιστολή της και, ως εκ τούτου, παρέχει το οργανωτικό πλαίσιο για μια «προσωποποιημένη» ανασύσταση. Τέλος, το ηλεκτρονικό ακαδημαϊκό περιοδικό Nineteenth-Century Art Worldwide έχει αναπτύξει την εφαρμογή «A Digital Recreation of the Lenox Library Picture Gallery: μια συνεισφορά στην πρώιμη ιστορία των μουσείων δημόσιας τέχνης στις Ηνωμένες Πολιτείες». Το κύριο στοιχείο εδώ είναι το τρισδιάστατο μοντέλο της συλλογής πινάκων της βιβλιοθήκης Lenox όπως ήταν στη δεκαετία του 1880.

Μέσα σε αυτό το εικονικό περιβάλλον υπάρχουν ποικίλες λειτουργίες: συνδέσεις που συσχετίζουν τους πίνακες με το συνοδευτικό κείμενο, δυνατότητα πολλών οπτικών γωνιών και ένα πάνελ πληροφοριών (ή κειμένου) για κάθε πινάκα, προσβάσιμο με «κλικ» σε κάθε μεμονωμένο έργο. Περιλαμβάνεται ο τίτλος του πίνακα, το όνομα του καλλιτέχνη και άλλες πληροφορίες με σύντομο επεξηγηματικό περιεχόμενο. Υπάρχει επίσης ένα συμπληρωματικό επιστημονικό δοκίμιο που επικεντρώνεται στους πίνακες ζωγραφικής και στην επιμελητική στρατηγική έκθεσης των έργων της συλλογής του James Lenox (1800-1880). Το δοκίμιο συνδέεται επίσης με αρχειακές φωτογραφίες, με μεμονωμένους πίνακες και με ομάδες ζωγραφικών έργων. Περιλαμβάνονται και παραρτήματα που περιέχουν έναν κατάλογο χαρακτικών, στοιχεία δημοπρασιών και μια αναδρομή στα ταξίδια του Lenox. Ανεξαρτήτως της ερευνητικής διάστασης αυτής της πρακτικής, είναι βέβαιο ότι οι ψηφιακές επανεκθέσεις αποτελούν ένα σημαντικό εκπαιδευτικό εργαλείο που συμβάλλει στην εξοικείωση με τα εικαστικά γεγονότα ενός λιγότερο ή περισσότερο πρόσφατου παρελθόντος που έχει διαπαντός απολεστεί.

Ομάδα της ΑΣΚΤ