Χώρος διαλόγου για τις Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Σπουδές

DH t(r)ip της Παρασκευής_63 | Ορισμός, χρήση και μεθοδολογία κατασκευής μονόγλωσσων θησαυρών

Wikimedia common, File:ENC SYSTEME FIGURE

Οι θησαυροί ανήκουν στα συστήματα οργάνωσης γνώσης, είναι ελεγχόμενα λεξιλόγια που οργανώνουν και διασυνδέουν τις έννοιες και  τους όρους ενός επιστημονικού πεδίου με βάση συγκεκριμένες σημασιολογικές σχέσεις. Σκοπός της οργάνωσης και της δόμησης των όρων είναι η ελαχιστοποίηση της σημασιολογικής ασάφειας που προκύπτει στη φυσική γλώσσα και που οδηγεί σε ασυνέπειες και αντιφάσεις.

NISO Z39.19-2005, “Guidelines for the Construction, Format, and Management go Monolingual Controlled Vocabulatries

Ασάφεια μπορεί να υπάρξει στις περιπτώσεις που ίδια λέξη μπορεί να δηλώνει περισσότερες από μία έννοιες με διαφορετικές σημασίες, οι οποίες πρέπει να αποσαφηνιστούν ώστε σε μία αναζήτηση να μην πάρουμε πληροφορίες που δε μας ενδιαφέρουν.


Απόσπασμα από το βιβλίο του Roget’s Thesaurus

Ως προς τη χρήση τους, οι θησαυροί, αποτελούν ένα εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά τη διαδικασία της καταλογογράφησης και του ευρετηριασμού. Οι όροι που διαθέτουν μπορούν να αποτελέσουν τιμές πεδίων σε βάσεις δεδομένων που χρησιμοποιούνται για παράδειγμα για την τεκμηρίωση πολιτισμικού αποθέματος. Κάθε αντικείμενο/ τεκμήριο της βάσης μπορεί να ευρετηριαστεί χρησιμοποιώντας τους προτιμώμενους του θησαυρού. Εκτός όμως από τη διαδικασία της τεκμηρίωσης οι θησαυροί αποτελούν ένα εργαλείο αναζήτησης και ανάκτησης της πληροφορίας και χρησιμοποιούνται για να βελτιώσουν τις επερωτήσεις σε μία βάση δεδομένων:     Μέσα από τον έλεγχο των συνωνύμων οδηγούν  του χρήστες να επιλέγουν τον ίδιο όρο για να εκφράσουν το ίδιο αντικείμενο/ τεκμήριο. Παρέχουν τη δυνατότητα επέκτασης της αναζήτησης και άλλους σε προτιμώμενους όρους που μπορεί να είναι ευρύτεροι, στενότεροι ή  συναφείς του αρχικού όρου αναζήτησης. Επιτυγχάνουν  ανάκτηση της πληροφορίας με τη μεγαλύτερη σαφήνεια και πληρότητα, δηλαδή ανάκτηση μόνο της χρήσιμης πληροφορίας αναζητά ο χρήστης, και επιπλέον όλης της πληροφορίες  ή τουλάχιστον ενός μεγάλου ποσοστού της.Επιπλέον, η χρήση των θησαυρών διευκολύνει την πρόσβαση, συμβατότητα και σύγκριση ετερογενών συστημάτων ταξινόμησης αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στις περιπτώσεις όπου τα διάφορα ιδρύματα που δημιουργούν πληροφορίες (όπως βιβλιοθήκες,  μουσεία, αρχεία, πινακοθήκες  κ.λπ.) επιθυμούν να ανταλλάσσουν δεδομένα μεταξύ τους. Τέλος επιτυγχάνεται η τυποποίηση των εκφράσεων ταξινόμησης και καταλογογράφησης και έτσι δημιουργείται  μία συστηματική γλώσσα επικοινωνίας μεταξύ των ειδικών ενός επιστημονικού τομέα.

NISO Z39.19-2005, “Guidelines for the Construction, Format, and Management go Monolingual Controlled Vocabulatries

Μια έννοια μπορεί να αναπαρασταθεί με δύο ή περισσότερους όρους που έχουν την ίδια ή παρόμοια σημασία. Εάν δε λυθεί αυτή η ασάφεια υπάρχει κίνδυνος δύο αντικείμενα ίδιου τύπου να ταξινομηθούν με διαφορετικό τρόπο.


Κέντρο Πολιτισμικής Πληροφορικής, ΙΤΕ

Οι σχέσεις μεταξύ των όρων ενός θησαυρού μπορεί να είναι: Σχέση Ιεραρχίας (IsA) είναι η σχέση που βασίζεται σε επίπεδα ανώτερης και κατώτερης θέσης στην ιεραρχία, όπου οι ανώτεροι ιεραρχικά όροι αντιπροσωπεύουν μία τάξη και οι υπαγόμενοι όροι αναφέρονται στα μέλη της. Με τη σχέση ιεραρχίας δημιουργούμε δέντρα στα οποία ξεκινάμε από τους γενικούς όρους και καταλήγουμε στις εξειδικεύσεις τους. Ο όρος που βρίσκεται στην κορυφή της ιεραρχίας λέγεται όρος κορυφή και  σηματοδοτείται με το ΟΚ ενώ μεταξύ δύο όρων που βρίσκονται σε διαφορετικά ιεραρχικά επίπεδα ο ανώτερος ονομάζεται πλατύτερος όρος και επισημαίνεται με ΠΟ ενώ ο στενότερος με ΕΟ π.χ. Αγγεία, ΕΟ: Αμφορείς
Σχέση Ισοδυναμίας είναι η σχέση μεταξύ δύο ή περισσότερων όρων που θεωρούνται ότι αναφέρονται στην ίδια έννοια, δηλαδή χρησιμοποιείται για προσδιοριστούν οι όροι που έχουν το ίδιο νόημα. Σε ένα θησαυρό επιλέγεται ένας όρος ως αντιπροσωπευτικός της έννοιας, συνήθως ο επιστημονικά καθιερωμένος όρος, ενώ όλοι οι άλλοι, δηλώνονται ως συνώνυμοι ή αλλιώς μη προτιμώμενοι.  Κάθε ένας από τους μη προτιμώμενους όρους παραπέμπουν στον προτιμώμενο. Οι επισημάνσεις που χρησιμοποιούνται είναι: ΧΡ (χρησιμοποίησε) γραμμένο ως πρόθεμα στον προτιμώμενο. ΧΑ (χρησιμοποίησε αντί) γραμμένο ως πρόθεμα στο μη προτιμώμενο όρο π.χ. Καμάρες ΧΡ: Αψίδες.
Σχέση Συσχέτισης είναι σχέση ανάμεσα σε όρους που ανήκουν σε διαφορετικούς ιεραρχικούς κλάδους, δεν έχουν δηλαδή σχέση πλατύτερου – ειδικότερου όρου και δεν είναι συνώνυμοι,  οι οποίοι όμως σχετίζονται νοηματικά και αυτός ο νοηματικός δεσμός είναι σημαντικός και θα πρέπει να αναδειχθεί στο πλαίσιο του θησαυρού. Οι επισημάνσεις που χρησιμοποιούνται είναι ΣΟ (που σημαίνει Σχετικός όρος).  Π.χ. Διδασκαλία  ΣΟ: Βιβλία.


Χονδρικά, τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουμε για τη δημιουργία ενός θησαυρού είναι:

  • Βήμα πρώτο: Θα πρέπει να καθοριστεί το επιστημονικό πεδίο στο οποίο αναφέρεται ο θησαυρός.Να συγκεντρωθούν οι έννοιες και να οριστούν ώστε να αποδίδουν το νόημα με το οποίο γίνονται αντιληπτές σε αυτό το πεδίο.Να οριστούν οι έννοιες με βάση τις ουσιώδεις τους ιδιότητες.Να βρεθούν οι όροι που είναι νοηματικά ισοδύναμοι, δηλαδή να αναγνωριστούν οι συνώνυμοι ή οιωνοί συνώνυμοι όροι. Από αυτούς να επιλεγεί ο προτιμώμενος όρος που θα αντιπροσωπεύει την έννοια και να οριστούν οι υπόλοιποι ως μη προτιμώμενοι.
  • Βήμα δεύτερο: Να οργανωθούν οι έννοιες βάσει θεμελιωδών κατηγοριών (Facets – Θέματα) που εκφράζουν ουσιώδεις «όψεις» όλων όσων αντιλαμβανόμαστε.
  • Βήμα τρίτο: Να δημιουργηθούν ιεραρχίες μεταξύ των εννοιών – να οριστούν οι πλατύτερες  και οι ειδικότερες έννοιες  και τέλος να καθοριστούν οι συσχετισμοί μίας έννοιας με άλλες έννοιες, όπου αυτό είναι απαραίτητο.

Συγγραφή: Λήδα Χαραμή, Κέντρο Πολιτισμικής Πληροφορικής, ΙΤΕ
Επιμέλεια: Ελένη Βερναρδάκη

Comments are closed.