DH t(r)ip της Παρασκευής_90 | To τέλος μιας εποχής. Τέχνη και Τεχνητή Νοημοσύνη
Η συζήτηση γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) δεν είναι σαφώς καινούργια και δεν πρόκειται να φθίνει σύντομα. Οι εξελίξεις βέβαια και το σύνολο των φόβων που εκφράζονται γύρω από αυτήν είναι αναπόφευκτες και σε πολλές περιπτώσεις νομιμοποιημένες. Σε αυτό το πλαίσιο δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος και ο χώρος της Τέχνης, των Μουσείων, και πιο συγκεκριμένα, της φωτογραφίας.
Καθώς η φωτογραφία αναφέρεται σε αυτήν την ιδιαίτερη στιγμή που επιζητά ο δημιουργός να αιχμαλωτίσει, φαίνεται ότι η χρήση της ΤΝ θέτει προβληματισμούς για την αξιοποίηση της φωτογραφικής τέχνης ως μέσο απόδοσης τέτοιων στιγμών. Η εμφάνιση ψηφιακών εργαλείων όπως του DALL-E 2, του Midjourney και του Stable Diffusion έχουν φέρει πληθώρα αντιδράσεων. Σαφώς, μπορεί κανείς να συσχετίσει τη συγκεκριμένη επιχειρηματολογία με την παρελθούσα συζήτηση της ανάπτυξης της τεχνολογίας και των φωτογραφικών μηχανών που θεωρούνταν ότι περιόριζε τη φαντασία των δημιουργών χρησιμοποιώντας τον ισχυρισμό ότι η «κάμερα ψεύδεται». Φωτογραφίες με τη χρήση της ΤΝ (ΑΙ generated εικόνες) έχουν διαδοθεί σε τέτοιο βαθμό που δεν μπορεί κάποιος να διακρίνει με ευκολία την αληθινή από την ΑΙ δημιουργία φωτογραφίας. Και αν τελικά τη διακρίνει, δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιος δισταγμός στην αξιοποίηση και διάδοσή της. Το σημαντικότερο, βέβαια, είναι ότι ο σκοπός επιτυγχάνεται: εγείρονται συναισθήματα.
Το μουσείο της ΤΝ είναι ήδη εδώ, ενώ ολοένα και περισσότερα μουσεία εντάσσουν δημιουργήματα της ΤΝ στις εκθέσεις τους. Μάλιστα, φροντίζουν οι επισκέπτες να έρθουν σε επαφή με την ΤΝ όχι ως απειλή, αλλά ως μια φυσική εξέλιξη. Ήδη το 2023 η πρώτη γκαλερί τέχνης, που περιελάμβανε έργα φιλοτεχνημένα με τη χρήση αλγορίθμων, εγκαινιάστηκε στο Άμστερνταμ, ενώ εκφραστές της επιδιώκουν να χρησιμοποιήσουν τη συγκεκριμένη τεχνολογία διαδραστικά, ανοίγοντας διαύλους επικοινωνίας με το ευρύ κοινό. Η ΜΟΜΑ, μάλιστα, φιλοξένησε για τέσσερεις σχεδόν μήνες«ζωντανά δημιουργήματα» με τη βοήθεια της ΤΝ, προκαλώντας πολλά ερωτηματικά για το τι μπορεί να σημαίνει η δημιουργικότητα στο χώρο της τέχνης και τι «μπορεί να δημιουργήσει μια μηχανή με τις αναμνήσεις άλλων». Είναι, άραγε, η «τεχνο-φιλία» η νέα τάση έκφρασης (;) Tο έναυσμα για δημιουργικότητα συνεχίζει να αποτελεί πρωτεύον μέλημα, αλλάζει, όμως, ο τρόπος με τον οποίο αυτή εξωτερικεύεται.
Τελικά, μήπως πρέπει να συζητήσουμε ποιες τεχνολογικές «παρεμβάσεις» πρέπει να αποδεχόμαστε και ποιες όχι; Αν δεν το πράξουμε, μήπως τελικά θα φτάσουμε στο σημείο να βλέπουμε κυρίως φωτογραφίες και είδη εκθεμάτων ως δημιουργήματα των μηχανών; Πολλοί εκφραστές της Τέχνης έχουν ήδη μηνύσει πλατφόρμες ΤΝ (Midjourney, Stability AI), επειδή έχουν χρησιμοποιήσει τα δημιουργήματά τους ενώ και οι συγγραφείς του Game of Thrones, κινήθηκαν νομικά εναντίον του OpenAI επειδή χρησιμοποιήθηκε υλικό τους.
Το αποτύπωμα/οπτική είναι η ιδιαίτερη στιγμή που θέλει να εκφράσει ο δημιουργός και αυτό δεν μπορεί να του το στερήσει κανείς. Είναι ο τρόπος με τον οποίο αυτός βλέπει την πραγματικότητα. Μήπως, όμως, τελικά χάνεται η αλήθεια του και υπάρχει μόνο η αλήθεια της μηχανής; Μήπως ακόμα και αυτή η έννοια της αλήθειας ως αποκλειστικότητα του ανθρώπου, και αυτή τελικά, θα εκλείψει; Υπάρχει περίπτωση, επειδή ακριβώς δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με ακρίβεια τα όρια της ανθρώπινης φαντασίας και δημιουργικότητας, να αποδεχτούμε, ότι απλά έχουν αλλάξει οι συνθήκες και ότι ακόμα και έτσι υπάρχει μια μορφή εκφραστικότητας και φωτογραφικότητας. Αλήθεια ή όχι, η πραγματικότητα –έστω και με την επεξεργασία της ΤΝ– ενυπάρχει στην Τέχνη, έστω και αν αυτή είναι θέμα ερμηνείας. Μα στην Τέχνη, όλα δεν ήταν πάντα θέμα ερμηνείας;
Συγγραφή: Δώρα Παπαδοπούλου
Επιμέλεια: Γεράσιμος Χρυσοβιτσάνος