DH t(r)ip της Παρασκευής_29 | Η ψηφιακή μνήμη και το αρχείο του διαδικτύου
Όλοι έχουμε στο μυαλό μας το διαδίκτυο ως μια τεράστια βιβλιοθήκη διαρκώς ανανεώσιμης γνώσης και πληροφορίας. Αν μέχρι τώρα έχουμε εκπαιδευτεί να διατηρούμε τη γνώση σε βιβλία, βιβλιοθήκες και αρχεία, με ποιον τρόπο διαφυλάσσουμε τα νέα, εξαρχής ψηφιακά, χνάρια της ανθρώπινης γνώσης κι εμπειρίας -το διαδιακτυακό περιεχόμενο; Τα τελευταία χρόνια, καθώς το διαδίκτυο αρχίζει να ωριμάζει, συνεχίζοντας να εμπλουτίζεται με ραγδαίους ρυθμούς, πληθαίνουν οι πιθανότητες αδρανοποίησης ιστοσελίδων ή/και ψηφιακού περιεχομένου. Έτσι, ιδιωτικές και θεσμικές πρωτοβουλίες κινητοποιούνται δυναμικά για τη διατήρηση της ψηφιακής μνήμης· διαφυλάσσοντας τα ίχνη του ψηφιακού παρόντος, εξασφαλίζουμε ιστορικά τεκμήρια για τον ιστορικό του μέλλοντος.
Πέρα από την υποχρέωση της επιμέλειας των ψηφιακών πόρων που επιβαρύνει τον εκάστοτε δημιουργό τους, το διαδίκτυο ως μια νέα δημόσια σφαίρα εγείρει συλλογικά ζητήματα που αφορούν στη βιωσιμότητα και στη διατήρηση της προσβασιμότητας στο περιεχόμενό του. Μεταφέροντας στο διαδίκτυο τις πρακτικές του φυσικού αρχείου, το web archiving αναφέρεται στην περιοδική διαδικασία συλλογής δεδομένων από τον παγκόσμιο ιστό με στόχο τη διατήρησή τους σε ένα άλλο μέσο εκτός δικτύου, έτσι ώστε να μην απειλούνται. Υπάρχουν διάφορα μέσα συλλογής δεδομένων -όπως οι ανιχνευτές ιστού (web crawlers) που “αλιεύουν” περιεχόμενο από τους φυλλομετρητές, η εξαγωγή υλικού από βάσεις δεδομένων και η συλλογή στοιχείων χρήσης του ιστού (τι, πόσες φορές και πότε αναζήτησε ο χρήστης).
Το διαδίκτυο αποτελεί το πλέον διαδεδομένο, προσιτό και ευρύ μέσο δημιουργίας και αποθήκευσης πληροφορίας. Ωστόσο, η συνεχής ροή και προσθήκη δεδομένων καθιστά το μέσο εκ φύσεως εφήμερο και συχνά προκαλεί την “απώλεια” χρήσιμου περιεχομένου. Έχοντας αντιληφθεί τον κίνδυνο αυτό, ήδη από το 1996 ο Brewster Kahle ξεκίνησε το Internet Archive, μια ψηφιακή πλατφόρμα/βιβλιοθήκη που ανά τακτά διαστήματα “σαρώνει” το διαδίκτυο και αποθηκεύει το περιεχόμενο ιστοσελίδων, εξασφαλίζοντας την πρόσβαση σεκειμενικό, οπτικοακουστικό υλικό και λογισμικό που έχουν “χαθεί” στο χρόνο. Στην ίδια λογική, πολλοί φορείς και χρήστες πλέον συμπράττουν σε κοινότητες/πρωτοβουλίες που αναπτύσσουν εργαλεία “αρχειοποίησης” και αρχειοθέτησης διαδικτυακού υλικού, όπως το International Internet Preservation Consortium, το Archive-It (μια υπηρεσία που προσφέρει σε οργανισμούς τη δυνατότητα δημιουργίας του δικού τους αρχείου) και οι συνεργατικές πρωτοβουλίεςLOCKSS (Lots of Copies Keep Stuff Safe), Archive Team και Internet Μemory. Ιδιαίτερα χρήσιμη για τους ερευνητές αποδεικνύεται η υπηρεσία Perma.cc, που δημιουργεί έναν σταθερό σύνδεσμο παραπομπής σε online περιεχόμενο, το οποίο παραμένει διαθέσιμο ανεξάρτητα από την προσβασιμότητα της αρχικής πηγής, καθώς και το Chrome plugin Memento, μια εφαρμογή-“ταξίδι στο χρόνο” που κάνει την πρόσβαση σε παρελθοντικά “στιγμιότυπα” ιστοσελίδων εξίσου εύκολη με αυτή στο τρέχον περιεχόμενό τους.
Αναγνωρίζοντας την (μελλοντική) αξία της ψηφιακής πληροφορίας, οι Εθνικές Βιβλιοθήκες, παράλληλα με την “παραδοσιακή” αρχειοθέτηση των έντυπων πηγών έχουν ξεκινήσει την αρχειοθέτηση και των διαδικτυακών πηγών-ιστοτόπων. Η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσσου ήδη από το 2000 συγκεντρώνει, καταλογογραφεί και παρέχει πρόσβαση σε websites που αφορούν σε συγκεκριμένα γεγονότα (όπως οι Εθνικές Εκλογές στις ΗΠΑ, ο Πόλεμος του Ιράκ), ή θεματικές (πχ Δίκαιο), ενώ προανήγγειλε ότι θα δημιουργήσει ένα ψηφιακό αρχείο για την υπηρεσία Twitter, διαφυλάσσοντάς την ως ιστορικό τεκμήριο. Στις ειδικές συλλογές του project UK Web Archive της British Library, ο ερευνητής της ιστορίας του διαδικτύου μπορεί να αναζητήσει πληροφορίες που δεν υπάρχουν πλέον στον “ενεργό” ιστοχώρο, μέσω του τίτλου ή του URL του website. Αντίστοιχα, τα projects Bodleian Libraries’ Web Archive της Οξφόρδης και Tamiment Library Web Archive συγκεντρώνουν περιεχόμενο σχετικό με τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες. Στην Ελλάδα η Εθνική Βιβλιοθήκη δείχνει να συμμερίζεται το σκεπτικό της διάσωσης της ελληνικής ψηφιακής μνήμης και να κινείται προς αυτή την κατεύθυνση.
H t(r)ip team της ερευνητικής ομάδας Ακαδημίας Αθηνών DARIAH-ΑΤΤΙΚΗ:
Διδώ -Δανάη Γεωργούλα, Άννα Μαρία Σιχάνη, Ηράκλειτος Σουγιουλτζόγλο, Γεράσιμος Χρυσοβιτσάνος