DH t(r)ip της Παρασκευής_30 | Ας μιλήσουμε (για) ανοιχτά: δεδομένα, λογισμικό και επιστήμη
Στη νέα ψηφιακή οικολογία της επιστημονικής έρευνας, δημοσίευσης κι επικοινωνίας, μια λέξη κατέχει κεντρική θέση: “ανοιχτό”. Πώς η κοινή επιθυμία για ανοικτή πρόσβαση στη γνώση και στην ερευνητική πληροφορία συνδέεται με την ανάγκη για ανοικτά δεδομένα, ανοιχτό λογισμικό καθώς και με τη χρήση ανοικτών προτύπων; Με αφορμή τη διεξαγωγή του συνεδρίου του ευρωπαϊκού προγράμματος RECODE(Policy RECommendations for Open Access to Research Data in Europe)αυτές τις ημέρες στο ΕΚΤ, ας δούμε ξανά ορισμένες όψεις αυτού του ανοιχτού οικοσυστήματος.
Σύμφωνα με τον ορισμό του Open Knowledge Foundation, ανοιχτή πληροφορία (open data) είναι εκείνη στην οποία η πρόσβαση, η χρήση, η επεξεργασία και η αναδιανομή είναι ελεύθερες για τον καθένα – πλην ορισμένων περιορισμών που αφορούν την προέλευση και το βαθμό ανοικτότητας. Υποστηρικτικά και συμπληρωματικά με το κίνημα της ανοιχτής πληροφορίας, οικοδομούνται και άλλες ανοιχτές πρωτοβουλίες, όπως αυτές του ανοιχτού λογισμικού, του ανοιχτού περιεχομένου και της ανοιχτής πρόσβασης.
Το αίτημα για ανοιχτό περιεχόμενο γίνεται ολοένα και πιο ηχηρό όσο αυξάνεται ο όγκος του ψηφιακού περιεχομένου στο οποίο έχουμε πρόσβαση. Είτε αφορά κείμενα, τεκμήρια, φωτογραφίες ή βίντεο, περιεχόμενο, δηλαδή, που εντοπίζεται σε εθνικούς φορείς, πολιτιστικούς οργανισμούς, υποδομές αλλά και ιδιώτες, η συνθήκη της ανοιχτότητας είναι καθοριστική προϋπόθεση τόσο για την διατήρησή του όσο κυρίως για τη διαλειτουργικότητά του (data interoperability) στο πλαίσιο συνεργασιών με άλλα δεδομένα, οργανισμούς κλπ. Το κίνημα των διασυνδεδεμένων ανοιχτών δεδομένων (Linked Open Data) βασίζεται στην ύπαρξη και τήρηση κοινών προτύπων τεκμηρίωσης περιεχομένου (metadata) προκειμένου τα δεδομένα κατόπιν να μπορούν να συνδεθούν, να εμπλουτιστούν και να αναπαρασταθούν με κοινό τρόπο. Οι περισσότεροι φορείς και πρωτοβουλίες σήμερα υποστηρίζουν και προωθούν το κίνημα, μεταξύ αυτών και η Europeana.
H ΕΕΛ/ΛΑΚ (Εταιρεία Ελεύθερου Λογισμικού / Λογισμικού Ανοιχτού Κώδικα) αποτελεί μια μη κερδοσκοπική Εταιρεία, στην οποία συμπράττουν 29 πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και κοινωφελείς φορείς. Βασίζονται στη συνεργασία και την ενεργή συμμετοχή των μελών της και της ελληνικής κοινότητας χρηστών και δημιουργών Ελεύθερου Λογισμικού, Ανοιχτού Περιεχομένου και Τεχνολογιών Ανοιχτής Αρχιτεκτονικής και προωθούν την ελεύθερη, απρόσκοπτη πρόσβαση σε λογισμικό, περιεχόμενο, πρότυπα και εφαρμογές, με δράσεις που αφορούν στην εκπαίδευση, την επιχειρηματικότητα και τη δημόσια διοίκηση. Στο πλαίσιο αυτό, η EΕΛ/ΛΑΚ έχει αναπτύξει μια σειρά συνεργασιών, ενώ είναι μέλος των πρωτοβουλιών COMMUNIA, FAB LAB ATHENS και Open Government Partnership (OGP) Network.
Επιπρόσθετα, με την εδώ και καιρό λειτουργία μεγάλων παρόχων-βάσεων δεδομένων όπως τοJSTOR και το Project Muse που συγκεντρώνουν και διαθέτουν στη βάση της ανοιχτής πρόσβασης το περιεχόμενο επιστημονικών περιοδικών και βιβλίων, νέες πρωτοβουλίες επεξεργάζονται μοντέλα ανοιχτής δημοσίευσης της επιστημονικής πληροφορίας. Η Ανοιχτή Βιβλιοθήκη για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες/Open Library of Humanities (OLH)στοχεύει σε ένα μέλλον βιώσιμης, χαμηλού κόστους ανοιχτής πρόσβασης για τις Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες. Επίσης, η Αμερικάνικη Εταιρεία Λογοτεχνικών Σπουδών (MLA)δοκιμάζει πειραματικά μοντέλα όχι μόνο ανοιχτής πρόσβασης αλλά και επεξεργάσιμης, συνεργατικής και επεκτάσιμης δημοσίευσης της επιστημονικής πληροφορίας, χρησιμοποιώντας τεχνολογίες Web 2.0. Τέλος, η γαλλική πρωτοβουλία και υποδομή OpenEditionδημιουργεί επίσης χρηστικά εργαλεία και περιβάλλοντα προκειμένου να φιλοξενήσει αλλά και να ενισχύσει τους παρόχους επιστημονικού περιεχομένου στην υιοθέτηση πρακτικών ανοιχτής πρόσβασης.
H t(r)ip team της ερευνητικής ομάδας Ακαδημίας Αθηνών DARIAH-ΑΤΤΙΚΗ:
Διδώ -Δανάη Γεωργούλα, Άννα Μαρία Σιχάνη, Ηράκλειτος Σουγιουλτζόγλο, Γεράσιμος Χρυσοβιτσάνος