DH t(r)ip της Παρασκευής_71 | Συναθροίζοντας αρχειακά τεκμήρια για τη Δεκαετία 1940
Το 2020 συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από την έναρξη της δεκαετίας του 1940. Μια σειρά εμβληματικών γεγονότων λαμβάνουν χώρα στην κρίσιμη αυτή περίοδο στην Ελλάδα: Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση, Απελευθέρωση, Εμφύλιος διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο, αφήνοντας έντονο το στίγμα τους και στη μετέπειτα εποχή. Οι μαρτυρίες που συνθέτουν αυτό το πλούσιο μωσαϊκό βρίσκονται κατακερματισμένες σε διαφορετικά αρχεία και οργανισμούς μνήμης, φωτίζοντας διαφορετικές όψεις των γεγονότων συχνά από αντιμαχόμενες πλευρές. Τα τελευταία χρόνια η μελέτη για τη δεκαετία του 1940 έχει προχωρήσει σημαντικά. Ομοίως, αξιοσημείωτη προσπάθεια έχει καταβληθεί στο πεδίο των ευρωπαϊκών ερευνητικών υποδομών για τη δημιουργία θεματικών πυλών που συναθροίζουν αρχειακά τεκμήρια από συναφείς ιστορικές περιόδους. Ποιες είναι οι προκλήσεις της συνάθροισης ενός τέτοιου υλικού; Ποιες πρακτικές ψηφιακής επιμέλειας ενδείκνυνται για τη συγκρότηση και αξιοποίηση αποθετηρίων αρχειακών συλλογών από διαφορετικούς οργανισμούς; Με ποιον τρόπο η ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να διευκολύνει την αναζήτηση πηγών και την ιστορική έρευνα της περιόδου; Μέσω της πιλοτικής θεματικής δράσης για τη Δεκαετία 1940, η ερευνητική υποδομή ΑΠΟΛΛΩΝΙΣ επιδεικνύει στην πράξη ψηφιακές μεθόδους, υπηρεσίες και πόρους γύρω από ένα συγκεκριμένο ερευνητικό παράδειγμα και βελτιώνει την πρόσβαση στο αρχειακό υλικό της ταραγμένης αυτής περιόδου.
Τις τελευταίες δεκαετίες η συνάθροιση αρχειακών τεκμηρίων (εγγράφων, φωτογραφιών, χαρτών, οπτικοακουστικού υλικού, κ.λπ.) από διαφορετικούς οργανισμούς σε ψηφιακές θεματικές πύλες αποτελεί διαδεδομένη πρακτική στον χώρο των ψηφιακών ανθρωπιστικών επιστημών και της ψηφιακής ιστορίας (όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενο DHt(r)ip). Ορισμένες εξ αυτών συνιστούν ερευνητικές υποδομές που επιχειρούν να καθιερώσουν πιο τυποποιημένες διαδικασίες στην ενσωμάτωση τεκμηρίων και τη διασύνδεση των πόρων, αν και εν πολλοίς οι εν λόγω διαδικασίες αντιμετωπίζονται ακόμη ad hoc. Επιτυχημένο παράδειγμα ευρωπαϊκής υποδομής σε συναφή θεματική είναι το European Holocaust Research Infrastructure (EHRI), που ξεκίνησε το 2010, με στόχο την προώθηση της μελέτης του Ολοκαυτώματος, τον μετασχηματισμό της αρχειακής έρευνας και τη διασύνδεση πηγών, ιδρυμάτων και ανθρώπων από την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Το EHRI έχει εισαγάγει την έννοια της αρχειακής συνάθροισης με γνώμονα την έρευνα, επιλέγοντας να “εστιάσει στο περιεχόμενο όπως θα το χρειαζόταν ένας ερευνητής” (Blanke and Kristel 2013). Από την άλλη πλευρά, η υποδομή Collaborative European Digital Archive Infrastructure (CENDARI) επέλεξε να εστιάσει σε έναν άλλον Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Πρώτο, ως μελέτη περίπτωσης, δημιουργώντας ένα εικονικό ερευνητικό περιβάλλον (VRE) για την ενσωμάτωση ψηφιακών αρχείων και εργαλείων για προηγμένη ιστορική έρευνα. Πιο συγκεκριμένα, υποστηρίζει τη ροή εργασιών της ιστορικής έρευνας, παρέχοντας μια πλατφόρμα συνάθροισης δεδομένων και σημασιολογικού εμπλουτισμού τους και ένα περιβάλλον με δυνατότητες αναζήτησης, επισημείωσης, κοινής χρήσης και συνεργασίας (Boukhelifa et al. 2018).
Αντλώντας από την εμπειρία αυτών των πανευρωπαϊκών υποδομών, η Εθνική Υποδομή για τις Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Επιστήμες και Τέχνες και για τη Γλωσσική Έρευνα και Καινοτομία “ΑΠΟΛΛΩΝΙΣ”, με πρωτοβουλία του δικτύου ΔΥΑΣ που αποτελεί συνιστώσα της, ακολούθησε μια παρόμοια προσέγγιση, σε μικρότερη κλίμακα, στη θεματική της δράση για τη Δεκαετία 1940. Συνεργαζόμενοι φορείς της πιλοτικής δράσης είναι έξι ιστορικά αρχεία και οργανισμοί μνήμης, και συγκεκριμένα η Ακαδημία Αθηνών, η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος και το Ιστορικό Αρχείο του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Στα μεταδεδομένα των αρχειακών τεκμηρίων που διατέθηκαν από τους φορείς αυτούς, τα οποία έκρυβαν αρκετές προκλήσεις όσον αφορά την τυποποίηση της πληροφορίας, εφαρμόστηκαν εργασίες ψηφιακής επιμέλειας που επέτρεψαν την αναζήτησή τόπων, χρόνων, προσώπων και γεγονότων μέσα από κοινά ευρετήρια. Έτσι, ερευνητές, εκπαιδευτικοί αλλά και το ευρύ κοινό μπορούν, αφού δημιουργήσουν λογαριασμό στην πύλη, να ανακαλύψουν το περιεχόμενο χιλιάδων εγγραφών για τεκμήρια από διαφορετικές συλλογές που φωτίζουν διαφορετικές όψεις των γεγονότων της εποχής, να παρακολουθήσουν τη δράση προσώπων και συλλογικών οντοτήτων, όπως περιγράφεται από συχνά ανταγωνιστικές δυνάμεις, να αποθηκεύσουν τις αναζητήσεις τους και να μεταφορτώσουν τα αποτελέσματά τοπικά στον υπολογιστή τους, και, συνεπώς, να διευκολυνθούν σημαντικά ως προς τη συνθετική δουλειά που απαιτεί η έρευνα στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες. Προκειμένου να αξιοποίησει κανείς στο έπακρο τις δυνατότητες της πύλης, μπορεί να συμβουλευτεί τους ειδικούς οδηγούς χρήσης για ερευνητές, εκπαιδευτικούς και οργανισμούς μνήμης, αλλά και να μάθει περισσότερα σχετικά με τις εργασίες ψηφιακής επιμέλειας που εφαρμόστηκαν και πώς να τις εκτελέσει και ο ίδιος βήμα βήμα. Ειδική μέριμνα, άλλωστε, δόθηκε στην επαναληψιμότητα των ροών εργασιών και τη δημιουργία ενός μοντέλου για την τυποποίησή τους (βλ. Constantopoulos et al. 2022).
Πηγές:
Blanke, T. and Kristel, C. (2013). Integrating Holocaust Research. International Journal of Humanities and Arts Computing, vol. 7, no. 1-2, 41-57.
Boukhelifa, N., Bryant, M., Bulatović, N., Fekete, J.-D., Knežević, M. et al. (2018). The CENDARI Infrastructure. Journal on Computing and Cultural Heritage, Association for Computing Machinery, 11 (2), 1-20.
Constantopoulos, P., Dritsou, V., Ilvanidou, M., Chroni, A. (2022). Aggregation and Curation of Historical Archive Information. In: Karagiannis, D., Lee, M., Hinkelmann, K., Utz, W. (eds) Domain-Specific Conceptual Modeling. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-93547-4_23
Συγγραφή: Μαρία Ηλβανίδου
Επιμέλεια: Γεράσιμος Χρυσοβιτσάνος