Χώρος διαλόγου για τις Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Σπουδές

DH t(r)ip της Παρασκευής_45 | Ο χάρτης και η επικράτεια (των δεδομένων)

Η οπτικοποίηση, η ποικιλόμορφη δηλαδή οπτική απεικόνιση δεδομένων, αποτελεί σήμερα ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία και ερευνητικά πεδία στις Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Επιστήμες (Digital Humanities, DH). Στην οπτικοποίηση απεικονίζονται δεδομένα που συλλέγονται από κάποιον ερευνητή στο πλαίσιο ενός έργου και με συγκεκριμένο σκοπό. Επομένως, κατά την Johanna Drucker, δεν πρόκειται για απλά «δεδομένα»-data, τα οποία υπάρχουν ανεξαρτήτως του εκάστοτε ερευνητικού ερωτήματος –και μπορούν εξ ορισμού να οπτικοποιηθούν. Είναι «συλλεχθέντα δεδομένα»-capta στο πλαίσιο ενός ερευνητικού ερωτήματος και η οπτικοποίηση –θεωρητικά τουλάχιστον– απεικονίζει το επιχείρημα και το εγχείρημα της επεξεργασίας τους. Διότι το σημαντικό στα DH είναι το γιατί συλλέγουμε δεδομένα και το πώς επιδιώκουμε να διευρύνουμε τη γνώση σε ένα πεδίο, εκμεταλλευόμενοι τις δυνατότητες των ψηφιακών τεχνολογιών.

Η οπτικοποίηση των capta, η οποία μπορεί να λάβει πολλές και ποικίλες μορφές, είναι ένα εργαλείο –με την έννοια της ερευνητικής πρακτικής και όχι της εκάστοτε εφαρμογής λογισμικού– που διαθέτει «μεγάλη ρητορική δύναμη, με δεδομένες τις απεικονιστικές του ιδιότητες και μπορεί εύκολα να διαστρεβλώσει τα δεδομένα/συλλεχθέντα στοιχεία». Υπ’ αυτή την έννοια η οπτικοποίηση, στην οργάνωση και την πρόσληψή της, είναι ερμηνευτική, στοχαστική και αναστοχαστική: οι ερευνητές δεν πρέπει να ξεχνούν ότι η οπτικοποίηση γίνεται, προσώρας τουλάχιστον, με εργαλεία προερχόμενα από τις θετικές επιστήμες και φέρει και αντανακλά ως εκ τούτου εγγενώς τις θεωρητικές αντιλήψεις τους περί γνώσης, που δύσκολα μπορούν να αποτυπώσουν την ερμηνευτική πολυπλοκότητα των ανθρωπιστικών, κοινωνικών επιστημών και τεχνών.


Οι χάρτες είναι ένα από τα εργαλεία που δανείστηκαν τα DH, μαζί με τους πίνακες, τα γραφήματα, τα διαγράμματα και τις χρονογραμμές, από τις θετικές επιστήμες. Αποτυπώνουν με ποικίλους τρόπους, στατικά ή δυναμικά, γεωχωρικά δεδομένα (Geospatial Data) και αποτελούν σήμερα μια από τις πιο προσφιλείς μεθόδους οπτικοποίησης στα DH, αφού όπως επισημαίνει ο Stuart Dunn «ο λόγος των Ανθρωπιστικών Επιστημών ανέκαθεν συγκροτούσε και διακινούσε έννοιες τόπου». Οι χάρτες του έργου «Δημώδης Γραμματεία. Από τον Διγενή Ακρίτη  έως την πτώση της Κρήτης», του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, για παράδειγμα, αναδεικνύουν την άποψη αυτή στο πεδίο της φιλολογίας, καθώς αποτυπώνουν την ανθρωπογεωγραφία της δημώδους γραμματείας, το δίκτυο των βιβλιοθηκών και των χειρογράφων αλλά και τους τόπους όπου διαδραματίζεται η δράση των έργων.


Στην ανάλυση δικτύων (Network Analysis), δεδομένων δηλαδή που διασυνδέονται με ποικίλους τρόπους μεταξύ τους, ο χάρτης είναι μια συνήθης και εύλογη επιλογή, όπως στην περίπτωση του έργου «Χαρτογραφώντας τον Διαφωτισμό: Τα Πνευματικά Δίκτυα και η Διαμόρφωση της Γνώσης στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια», που απεικονίζει σε μορφή δυναμικού, διαδραστικού χάρτη τα πνευματικά και γεωγραφικά δίκτυα των ελληνόφωνων, των Σκανδιναβών λογίων, των Ισπανών pensionados και των Πορτογάλων estrangeirados στον 17ο και 18ο αιώνα. Ένα άλλο σημαντικό έργο, που χρησιμοποιεί διάφορες μορφές οπτικοποίησης, των χαρτών συμπεριλαμβανομένων, είναι το Mapping the Republic of Letters, του Πανεπιστημίου Stanford. Οπτικοποιεί δεδομένα που αφορούν τις δημοσιεύσεις λογίων και επιστημόνων και δίκτυα που συγκροτούν η αλληλογραφία τους και οι μετακινήσεις τους. Τα δεδομένα των δημοσιεύσεων του Βολταίρου, λόγου χάρη, αντλούνται από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας και οπτικοποιούνται σε μορφή χάρτη.

Οι ίδιοι οι χάρτες αποτελούν δυνάμει τόπους συνάντησης και συναίρεσης της ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας στα DH, με αποτέλεσμα να μπορούν να χρησιμοποιηθούν, υπό όρους και προϋποθέσεις, σε όλα τα πεδία τους. Ένα παράδειγμα αποτελεί ο χάρτης «Narratives of Displacement and Resistance», που συνδυάζει την ποσοτική, χωρική αποτύπωση των εξώσεων, στο πλαίσιο του εξευγενισμού περιοχών σε μεγάλες πόλεις της Αμερικής, με προφορικές μαρτυρίες ανθρώπων που βίωσαν την εμπειρία της έξωσης ή δραστηριοποιούνται ακτιβιστικά εναντίον του εξευγενισμού.


Το σημαντικότερο πρόβλημα, ωστόσο, για τους ερευνητές των DH σε σχέση με την ψηφιακή χαρτογραφία, που όντως μπορεί να δώσει σημαντικά εναύσματα για νέα ερευνητικά ερωτήματα και να συνεπικουρήσει την παραγωγή νέας γνώσης, είναι η πολυπλοκότητα της διαχείρισης των γεωχωρικών δεδομένων, που προϋποθέτει είτε οι ίδιοι να καταβάλουν μεγάλο κόπο προκειμένου να αποκτήσουν τις απαραίτητες τεχνικές δεξιότητες για τη χρήση των εργαλείων, είτε να συνεργαστούν με ειδικούς του πεδίου και σίγουρα να βρουν χρηματοδοτήσεις για να υποστηρίξουν την έρευνά τους. Κι αυτό διότι οι απλές, ελεύθερες εφαρμογές λογισμικού για τη δημιουργία χαρτών, Carto, Mapbox, ή το γνωστό σε όλους Google Maps (που φυσικά διακρατεί τα δεδομένα του χρήστη), έχουν περιορισμούς όγκου δεδομένων ή λειτουργικότητας, που επηρεάζουν τα επίπεδα ανάλυσης, αποτύπωσης και ερμηνείας των δεδομένων. Ορισμένες εφαρμογές δίνουν περισσότερες δυνατότητες (Neatline), αλλά το βέβαιο είναι ότι τα DH χρειάζονται εργαλεία χαρτογράφησης προσαρμοσμένα στις ερευνητικές τους ανάγκες και ότι η διεπιστημονική, συλλογική εργασία παραμένει το κύριο ζητούμενο στα έργα τους.

Συνεργάτες: Τιτίκα Δημητρούλια | CLARIN:EL
Επιμέλεια: Γεράσιμος Χρυσοβιτσάνος

Comments are closed.