DH t(r)ip της Παρασκευής_54 | Η μελέτη των λαϊκών αφηγήσεων στην ψηφιακή εποχή
Οι θεωρητικές και μεθοδολογικές εξελίξεις στα επιστημονικά πεδία της λαογραφίας, της εθνολογίας, της κοινωνικής ανθρωπολογίας και της προφορικής ιστορίας, σε συνδυασμό με τη ραγδαία εξάπλωση των ψηφιακών τεχνολογιών έχουν επηρεάσει την εθνογραφική έρευνα πεδίου αναφορικά με τις μεθόδους συλλογής αλλά και τη μορφή του υλικού (οπτικοακουστικό υλικό σε αναλογική και ψηφιακή μορφή).
Πολύ περισσότερο έχουν επηρεάσει τα ίδια τα αρχεία. Εκτός από την ψηφιοποίηση του παλαιού χειρόγραφου ή αναλογικού υλικού, η εισαγωγή της ψηφιακότητας εκσυγχρονίζει την οργάνωση, την ταξινόμηση και τη διαχείριση τόσο του παλαιού όσο και του νέου αρχειακού υλικού. Επιπλέον, προσφέρει περισσότερες δυνατότητες αρχειοθέτησης, τεκμηρίωσης, διασύνδεσης και παρουσίασης των διαφορετικών μορφών πληροφορίας που βρίσκονται στα αρχεία, τη διασύνδεση μεταξύ των διαφόρων τύπων αρχειακού υλικού, καθώς και τη διασύνδεση μεταξύ διαφορετικών αρχείων. Τελικά, η μετάβαση στην ψηφιακή εποχή δεν αποτελεί απλώς μια τεχνολογική εξέλιξη. Είναι μια πολύ βαθύτερη αλλαγή, η οποία μπορεί να επηρεάσει ακόμη και την ίδια την έννοια του αρχείου.
Σε αυτό το πλαίσιο μια από τις σημαντικές δυνατότητες που προσφέρει η ψηφιακή εποχή είναι η δημιουργία και ανάδειξη ψηφιακών αφηγήσεων, με τη χρήση πολυμέσων με στόχο τη δημιουργία σύντομων, υποβλητικών και ενημερωτικών ιστοριών. Επομένως, η ψηφιακή αφήγηση, η οποία διευκολύνθηκε από τις πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις, συνδυάζει την κριτική σκέψη με τη δημιουργική πράξη και προσφέρει έναν σύγχρονο τρόπο προσέγγισης της προφορικότητας.
Οι σύγχρονες ψηφιακές τεχνολογίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε αυτόν τον νέο τρόπο αφήγησης και καταγραφής ιστοριών, καθώς καθιστούν δυνατή όχι μόνο τη δημιουργία ψηφιακών αποθετηρίων αλλά πολύ περισσότερο τη δημιουργία εξειδικευμένων πολυμεσικών βάσεων δεδομένων, οι οποίες επιτρέπουν αφενός την ένταξη νέων συλλογών σε υπάρχοντα αρχεία, αφετέρου την ουσιαστική επεξεργασία των αφηγήσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι εξειδικευμένες βάσεις δεδομένων με προφορικές παραδόσεις από διάφορους ευρωπαϊκούς πολιτισμούς. Μεταξύ άλλων, θα πρέπει να γίνει ειδική αναφορά στις βάσεις δεδομένων της Ισλανδίας Sagnagrunnur, (μια βάση δεδομένων που περιέχει τις σημαντικότερες δημοσιευμένες συλλογές Ισλανδικών παραδόσεων) και της Πορτογαλίας Archive of Portuguese Legends (APL) που περιέχουν κυρίως παραδόσεις, και της Δανίας The Danish Folklore Nexus (DFL 1.0) and “ETKSpace” (DFL 2.0), της Γερμανίας WossiDiA: The Digital Wossidlo Archive, της Ολλανδίας Nederlandse VolksverhalenBank και της Φλαμανδίας Vlaamse Volksverhalenbank, των οποίων οι αντίστοιχες βάσεις περιέχουν παραδόσεις μαζί με άλλα είδη λαϊκών αφηγήσεων (παραμύθια, θρησκευτικά παραμύθια, ανέκδοτα, ευτράπελες ιστορίες κ.λπ.). Σχετικό εγχείρημα από τον ελληνικό χώρο αποτελεί το ψηφιακό αποθετήριο του Αρχείου Λαϊκών Παραδόσεων του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.
Στα συγκεκριμένα εγχειρήματα το ενδιαφέρον μετατοπίζεται από την ταξινόμηση των αφηγήσεων στην ανάλυση και την τεκμηρίωση του περιεχομένου τους. Σε αυτή την προσπάθεια αποφασιστικός είναι ο ρόλος της ψηφιακής τεχνολογίας με την εφαρμογή τεχνικών «εξόρυξης δεδομένων» (data mining), θεματικής μοντελοποίησης και πολυτροπικής απεικόνισης των σημασιολογικών και άλλων δικτύων που απαντώνται στο σύνολο του κειμενικού σώματος των αφηγήσεων. Επιπλέον, η ψηφιακή χαρτογράφηση μέσω Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών μπορεί να διευκολύνει μια ακριβέστερη ανάλυση της διασποράς των δεδομένων. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η εργαλειοθήκη Folklore Macroscope Tools.
Τελικά, ακολουθώντας το σκεπτικό του Terry Gunnell για την επανάχρηση των παλαιότερων συλλογών λαϊκών αφηγήσεων, οι ψηφιακές αφηγήσεις αποτελούν μια σημαντική πηγή για τη διεπιστημονική έρευνα των αντιλήψεων και των συλλογικών στάσεων στις κοινωνίες του παρελθόντος και του παρόντος· ειδικά όταν η έρευνα συνδυάζεται με την περαιτέρω διερεύνηση του κοινωνικού και βιωματικού πλαισίου που τις γέννησε.
Συγγραφή: Ιωάννης Καραχρήστος, Παρασκευάς Ποτηρόπουλος | Κέντρον Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας | Ακαδημία Αθηνών
Επιμέλεια: Γεράσιμος Χρυσοβιτσάνος