DH t(r)ip της Παρασκευής_67 |  Το θέατρο του πολέμου: Σκηνές και ιστορίες

Στο ομηρικό θέατρο των επιχειρήσεων του Τρωικού Πολέμου ο Όμηρος αφηγείται τον αγώνα για την εξουσία και τις μάχες για την Τροία, σε ένα μεγάλης κλίμακας θέαμα, με θεατές τους ολύμπιους θεούς. Στις αντιπαραθέσεις των ηρώων επιβεβαιώνεται η λειτουργία του πολέμου ως κοσμικής σταθεράς, μια αέναη διεργασία που μέσω των συγκρούσεων παράγει νέες ισορροπίες. Τη σχέση της αρχαίας τέχνης των ραψωδών με τη σύγχρονη σκηνική αφήγηση έχουν διερευνήσει εγχειρήματα θεατρικής απόδοσης του έπους τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Οι διηγήσεις της Ιλιάδας έχουν εμπνεύσει και τη μεγάλη οθόνη με πιο πρόσφατη τη χολιγουντιανή ταινία με τον Μπραντ Πιτ (Troy, 2004).

Οι Πέρσες, η αρχαιότερη σωζόμενη τραγωδία εξερευνά μια περιφανή ελληνική στρατιωτική νίκη των Περσικών Πολέμων από την οπτική γωνία του εχθρού. Οκτώ χρόνια μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ.) ο Αισχύλος τοποθετεί τη δράση στην πρωτεύουσα της Περσίας, τα Σούσα και μιλά για τον αντίκτυπο που είχαν στους ηττημένους Πέρσες. Σ’ αυτό το πρώτο σωζόμενο αντιπολεμικό έργο από την αρχαιότητα, το μοναδικό που αντλεί το περιεχόμενό του από πρόσφατα μάλιστα ιστορικά γεγονότα κι όχι από το μύθο, τα δεινά του πολέμου περιγράφονται στην αγγελική ρήση, μια από τις πιο εναργείς αφηγήσεις για τον πόλεμο.

Οι δημιουργοί του θέατρου από την άλλη αντλούν από τους τραγικούς μύθους για να αμβλύνουν τις συνέπειες των σύγχρονων πολέμων. Χαρακτηριστική είναι η εργασία της ομάδας του προγράμματος Theatre of War, που ιδρύθηκε το 2008, παρουσιάζοντας τον Αίαντα και τον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή σε κοινότητες στρατιωτικών των ΗΠΑ σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του Κουβέιτ, του Κατάρ και του Γκουαντάναμο, με έμφαση στο τραύμα μάχης. Συνεργάζεται με κορυφαίους ηθοποιούς του κινηματογράφου, του θεάτρου και της τηλεόρασης για να παρουσιάσει δραματικές αναγνώσεις θεατρικών έργων – από κλασικές ελληνικές τραγωδίες έως νεότερα και σύγχρονα έργα – ακολουθούμενες από συζητήσεις που σχεδιάζονται προκειμένου να αντιμετωπίσουν κοινωνικά ζητήματα για θέματα που θίγονται στα έργα.

Η «υποδοχή» των Περσικών Πολέμων συνεχίζεται διαχρονικά, εκκινώντας αμέσως μετά τη σύγκρουση μεταξύ των Περσών και των Ελλήνων επί ελληνικού εδάφους μέχρι τις μέρες μας, βρίσκοντας έκφραση σε διάφορα μέσα: λογοτεχνία διαφόρων ειδών, λυρική ποίηση, τραγωδία, κωμωδία, ιστορία, βιογραφία, ταξιδιωτικές αφηγήσεις, ιστορικά μυθιστορήματα, κόμικς, εικαστικές τέχνες, κινηματογράφος και όπερα.

Στον ίδιο δραματουργικό πυρήνα βασίζονται και οι Τρωάδες του Ευριπίδη, αφού μετατοπίζουν τη δράση στην Τροία και στους θρήνους των ηττημένων Τρώων. Ανάμεσα στην ενδιαφέρουσα και συστηματική πρόσληψη του έργου, σήμερα αποτελεί τη βάση ενός θεραπευτικού προγράμματος που υποστηρίζει τους Σύριους πρόσφυγες να επεξεργαστούν τις εμπειρίες τους από τον πόλεμο και τον εκτοπισμό. Χαρακτηριστική είναι η θεματοποίηση και του έτερου μεγάλου πολέμου της αρχαιότητας, του Πελοποννησιακού, με την Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου του Θουκυδίδη να βρίσκει συχνά τον δρόμο για τη σκηνή ως δραματοποιημένα αποσπάσματα. Με τη δραματοποίηση του ιστορικού λόγου συντελείται η αμεσότερη, δραστικότερη και ψυχαγωγικότερη βιωματική πρόσληψη του πολεμικού γεγονότος (βλ. π.χ. Τα Μαθήματα Πολέμου III: Αθηναίων Δράματα, το τρίτο έργο της δραματικής τριλογίας «Μαθήματα Πολέμου» που έχει ως περιεχόμενο την αρχαία ελληνική ιστορία και θέμα τον Πελοποννησιακό Πόλεμο.

Η κληρονομιά του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου έχει διαμορφώσει τον σύγχρονο δυτικό κανόνα στη λογοτεχνία και το θέατρο περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ιστορική σύγκρουση και ενέπνευσε σειρά από μοντέρνα κλασικά έργα, όπως το εμβληματικό μυθιστόρημα Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ (1929). Η συμπλήρωση των 100 ετών από τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου αποτέλεσε το έναυσμα για πληθώρα θεατρικών παραγωγών αλλά και ερευνητικών προγραμμάτων όπως το  Great War Theatre (2016 – εν εξελίξει). Πρόκειται για ένα συνεργατικό ερευνητικό πρόγραμμα στο οποίο ακαδημαϊκοί και μέλη της κοινότητας εργάζονται από κοινού για να αναδείξουν την αγνοημένη ιστορία του θεάτρου και της παράστασης κατά τον «Μεγάλο Πόλεμο», με στόχο να διαμορφώσουν νέες ερμηνευτικές οπτικές. Από την έναρξή του, περισσότεροι από 230 εθελοντές ερευνητές από ολόκληρο το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν εκπαιδευτεί στο έργο. Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί περίπου 3.000 θεατρικά έργα εκδεδυμένα κατά τη διάρκεια του πολέμου και η έρευνα πλέον εστιάζει σε εκείνα με θεματική τον πόλεμο, τους χώρους παράστασης και πώς διαπραγματεύονται τη σύγκρουση. Αξιοποιούνται διαδικτυακές εφημερίδες, γενεαλογικοί ιστότοποι, τοπικά αρχεία και γραπτά κείμενα που απόκεινται στη Βρετανική Βιβλιοθήκη.