DH t(r)ip της Παρασκευής_32 | Ένα μνημείο στην οθόνη μου! Αρχαιολογία και ψηφιακές τεχνολογίες
Πιστεύετε ακόμη πως η Αρχαιολογία είναι μόνο ανασκαφές, σκονισμένα ευρήματα, χειρόγραφοι κατάλογοι τεκμηριώσεων, οργάνωση εκθέσεων σε μουσεία με προθήκες και κουρασμένοι επισκέπτες; Από τη χρήση προηγμένων υπολογιστικών εργαλείων για τη διαχείριση μεγάλου όγκου δεδομένων, την εφαρμογή εξειδικευμένων τεχνικών και εργαλείων γύρω από την αποκατάσταση κι αναπαράσταση αρχαιολογικών χώρων και ευρημάτων, μέχρι τα νέα μοντέλα δημόσιας και συμμετοχικής Αρχαιολογίας, ας ανακαλύψουμε μαζί τους τρόπους που οι ψηφιακές τεχνολογίες μας βοηθούν να ξαναδούμε το αρχαιολογικό παρελθόν.
Εμπλουτίζοντας την αρχαιολογική παράδοση των χειρόγραφων σχέδιων και πλάνων αποτύπωσης και τεκμηρίωσης της επιτόπιας αρχαιολογικής έρευνας, νέες ψηφιακές μέθοδοι κι εργαλεία προσφέρουν μεγαλύτερη ακρίβεια και πληρότητα στα επιστημονικά συμπεράσματά των αρχαιολόγων. Μεταξύ αυτών, αξίζει να αναφέρουμε τη χρήση σαρωτή λέιζερ υψηλής ακρίβειας, τη φωτογραμμετρία (photogrammetry) – μια τεχνική προσδιορισμού διαστάσεων με χρήση φωτογραφιών- και την απεικονιστική τεχνική μετασχηματισμού ανάκλασης (Reflectance Transformation Imaging) που ενισχύει την ευκρίνεια της αναπαράστασης του αντικειμένου. Αξιοποιώντας πλήρως τις δυνατότητες της τρισδιάστατης απεικόνισης, οι αρχαιολόγοι πλέον αναπαράγουν ψηφιακά αρχαιολογικά ευρήματα και χώρους.
To Epidoc είναι μια διεθνής, συνεργατική πρωτοβουλία που παρέχει στους ερευνητές ένα σύστημα οδηγιών για την ψηφιακή μεταγραφή και αναπαράσταση ιστορικών κειμενικών τεκμηρίων όπως χειρόγραφα, επιγραφικά μνημεία, κώδικες, πάπυροι κτλ. Το Epidoc βασίζεται στο πρότυπο TEI (XML) και μεταγράφει όχι μόνο το περιεχόμενο, αλλά κυρίως τις πληροφορίες που αφορούν την ιστορία και τις υλικές διαστάσεις του τεκμηρίου. Ικανοποιώντας την ανάγκη εμπλουτισμού των κειμένων με ψηφιακές πληροφορίες, έχει χρησιμοποιηθεί σε ψηφιακά project όπως τα Inscriptions of Aphrodisias, Vindolanda Tablets Online, Duke Databank of Documentary Papyri, Digital Corpus of Literary Papyri,την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Perseus και το ευρωπαϊκό δίκτυο Αρχαίας Ελληνικής και Λατινικής Επιγραφικής Europeana Eagle.
To γεωφυσικό ανάγλυφο της γης αποτελεί τον σημαντικότερο ίσως παράγοντα για την επιλογή των θέσεων εγκατάστασης των ανθρώπων ήδη από τα προϊστορικά χρόνια, καθώς καθορίζει τον βαθμό έκθεσής τους σε φυσικά φαινόμενα και αλληλεπίδρασής τους με άλλες κοινότητες. Επηρεασμένοι από τη “χωρική στροφή” (spatial turn) των τελευταίων δεκαετιών , οι αρχαιολόγοι ήταν από τους πρώτους ερευνητές που αξιοποίησαν το σύστημα GIS (Geographic Information Systems), ένα εργαλείο για τη χαρτογράφηση και τη μελέτη των αρχαιολογικών θέσεων και των μορφολογικών χαρακτηριστικών τους. Ανάμεσα στα ενδιαφέροντα projects που χρησιμοποιούν την τεχνολογία GIS, ξεχωρίζουμε τo Mega Jordan του Ινστιτούτου Συντήρησης του Getty για την περιοχή της Ιορδανίας και το FastiOnline – μια ψηφιακή εξέλιξη των ημερολογίων ανασκαφών στις περιοχές επέκτασης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Εξίσου σημαντικό και ενδιαφέρον, το project ArchAtlas αξιοποιεί τις δυνατότητες του GIS για να χωροθετήσει ψηφιακά τα πρώτα στάδια εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού.
Μπορεί μια βόλτα στην εξοχή να ενισχύσει τη γνώση μας για το παρελθόν; το Βρετανικό Μουσείο απαντά ενθουσιωδώς “Ναι”, οργανώνοντας το Portable Antiquities Scheme (PAS), μια συλλογική δράση καταγραφής αρχαιολογικών ευρημάτων που ανακαλύπτονται τυχαία. (Προ)καλώντας το κοινό να εμπλακεί ενεργά στη διαδικασία αναγνώρισης και τεκμηρίωσης των αντικειμένων, το PAS υλοποίησε μια σειρά παράλληλων projects που ενθαρρύνουν τη συμμετοχική ανάπτυξη και χρηματοδότηση πρωτοβουλιών ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην ίδια κατεύθυνση, η πρωτοβουλία DigVentures έχει δημιουργήσει μια παγκόσμια κοινότητα φίλων της Αρχαιολογίας, οι οποίοι χρηματοδοτούν ή συμμετέχουν σε ανασκαφές και άλλες ενδιαφέρουσες δράσεις.
Και επειδή η Αρχαιολογία δεν αφορά μόνο την ανακάλυψη αλλά και την παρουσίαση των ευρημάτων, για όσους ενδιαφέρονται για τις τεχνικές και τις προοπτικές της ψηφιακής τους αναπαραγωγής, προτείνουμε τα summer schools του project Ariadne
H t(r)ip team της ερευνητικής ομάδας Ακαδημίας Αθηνών DARIAH-ΑΤΤΙΚΗ:
Άννα Μαρία Σιχάνη, Ηράκλειτος Σουγιουλτζόγλου, Γεράσιμος Χρυσοβιτσάνος