DH t(r)ip της Παρασκευής_37 | Θεματικές πύλες: ένα νέο genre ιστορικής αφήγησης;
Οι διαδικτυακές θεματικές πύλες είναι τόσο διαδεδομένες, ώστε να διεκδικούν πλέον την εδραίωσή τους ως ένα νέο genre ιστορικής αφήγησης στον χώρο των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Επιστημών. Αξιοποιώντας ένα ευρύ πλήθος ψηφιοποιημένων πηγών, που εκτίθενται τόσο για τεκμηρίωση όσο και για περαιτέρω έρευνα, οι θεματικές πύλες επικεντρώνονται σε ένα συγκεκριμένο θέμα, παρουσιάζοντας πολλαπλές πτυχές του και εμπλουτίζοντας τη θεωρητική συζήτηση γύρω από το αναδυόμενο πεδίο της Ψηφιακής Ιστορίας. Παράλληλα, επιχειρούν να αναδείξουν τις πρωτογενείς πηγές που χρησιμοποιούν, εκθέτοντας τα τεκμήρια του συνήθως πολυσχιδούς αρχειακού υλικού είτε μεμονωμένα είτε αλληλοσχετιζόμενα, προβάλλοντας εν τέλει μια νέα αφήγηση επί του θέματος.
Η έμφαση στην ανάδειξη του αρχειακού υλικού ποικίλει ανάλογα με το κατά πόσο η θεματική πύλη έχει ως στόχο να υποστηρίξει την περαιτέρω ιστορική έρευνα, όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τη νέα θεματική πύλη Fontilles y la lepra en España, η οποία φιλοδοξεί να φωτίσει την ιστορία της λέπρας στην Ισπανία κατά τον 20ό αιώνα. Στην πύλη εκτίθεται σε ψηφιακή μορφή ένα πολύπλευρο υλικό που αποτελείται από επιστημονικά βιβλία και περιοδικά, χάρτες, γραφήματα, στατιστικά, φωτογραφίες, έγγραφα, αντικείμενα και μαρτυρίες, ενώ τα κείμενα της ιστορικής παρουσίασης κατέχουν δευτερεύοντα ρόλο. Αντιθέτως, η πύλη Digital Harlem, που επιχειρεί να προβάλει γνωστές και άγνωστες πλευρές της καθημερινότητας του τυπικού Αφροαμερικανού στο Harlem της Νέας Υόρκης από το 1915 έως το 1930, δεν δίνει προτεραιότητα στο πρωτογενές υλικό, αλλά προωθεί την ιστορική αφήγηση με άξονα την οπτική αναπαράσταση. Σχεδιασμένο με βάση το ψηφιακό εργαλείο Heurist, το “Digital Harlem” αποκαλύπτει μια γκάμα δραστηριοτήτων, συμβάντων, προσώπων και σχέσεων που αποτυπώνονται στον γεωγραφικό χάρτη της νεοϋρκέζικης συνοικίας των αρχών του 20ού αιώνα, εμπλουτίζοντας τις αναγνώσεις της αμερικανικής κοινωνικής και πολιτισμικής ιστορίας.
Πράγματι, η πολιτισμική και κοινωνική ιστορία φαίνεται η πλέον ευνοημένη από τις ψηφιακές “αφηγήσεις”, εφόσον το ψηφιακό περιβάλλον δίνει τη δυνατότητα ανάδειξης και συσχέτισης του πρωτογενούς υλικού, το οποίο πέρα από το ότι αποτελεί φορέα ιδεών, είναι και το ίδιο κομμάτι του υλικού πολιτισμού. Σε αυτό το πλαίσιο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον εμφανίζουν θεματικές πύλες που ιστορικοποιούν έννοιες ή πρακτικές, οι οποίες μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν αντικειμενικές και μη διαπραγματεύσιμες, αναδεικνύοντας τις κοινωνικές και πολιτισμικές όψεις τους.
Η θεματική πύλη για την αναπηρία κατά τον “μακρύ 19ο αιώνα” Nineteenth-Century Disability: Cultures and Contexts αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα, παρέχοντας μια συλλογή πρωτογενούς υλικού για τη φυσική και τη διανοητική αναπηρία από το 1780 έως το 1914. Τα τεκμήρια –κατά βάση εικόνες– μαζί με τα κείμενα που τα συνοδεύουν, εστιάζουν σε τεχνολογίες, θεσμούς και απεικονίσεις σε βιβλία και περιοδικά της εποχής, που καθιέρωσαν αντιλήψεις και ιδέες σχετικά με την αναπηρία, οδηγώντας μας να ξανασκεφτούμε τη διάκριση ανάμεσα στο “φυσικό” και το “κοινωνικό”.
Αντιστοίχως, η διαδικτυακή πύλη The Roaring Twenties: an interactive exploration of the historical soundscape of New York City, αξιοποιώντας ένα πολύ πιο πλούσιο και πολυσχιδές υλικό, προσφέρει εναλλακτικούς τρόπους ανάγνωσης της ιστορίας του ήχου στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Η σχέση του ήχου σε συνάρτηση με την ανθρώπινη αίσθηση του “ακούειν”, τον τόπο, αλλά και την τεχνολογία, παρουσιάζεται μέσα από άρθρα εφημερίδων και περιοδικών, οπτικοακουστικό υλικό (ηχητικά ντοκουμέντα, επίκαιρα, διαφημίσεις), έγγραφα παραπόνων στις δημοτικές υπηρεσίες και άλλου τύπου τεκμήρια που αναπαρίστανται οπτικά στον χάρτη της Νέας Υόρκης. Κομπρεσέρ, καμπάνες, τραίνα, εργοστάσια, γαβγίσματα σκύλων, θεάματα κ.α. συνθέτουν το ηχητικό τοπίο της πόλης, παρέχοντας μια πλούσια εικόνα για την καθημερινότητα και συμβάλλοντας παράλληλα στην κατανόηση της σημασίας του ήχου μέσα στο συγκεκριμένο κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να απενεργοποιήσουμε το mute του υπολογιστή και να αφεθούμε σε αυτή την εμπειρία.
Συνεργάτες: Ειρήνη Σαβαΐδου
Επιμέλεια: Γεράσιμος Χρυσοβιτσάνος