DH t(r)ip της Παρασκευής_69 | Ψηφιακό περιεχόμενο: ένα από τα θύματα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία

Internet Archive

Το Internet Archive έχει ήδη αναδειχθεί σε πρωταγωνιστή στην προσπάθεια διάσωσης του παγκόσμιου ψηφιακού αποθέματος ακόμα και πριν εμφανιστούν οι μεγάλες απειλές του 21ου αιώνα, φυσικές και ανθρωπογενείς. «Έχοντας αντιληφθεί τον κίνδυνο αυτό», γράφαμε σε ένα παλαιότερο τεύχος του Νήματος, το #29 της 16 Ιανουαρίου 2015, «ήδη από το 1996 ο Brewster Kahle ξεκίνησε το Internet Archive, μια ψηφιακή πλατφόρμα/βιβλιοθήκη που ανά τακτά διαστήματα “σαρώνει” το διαδίκτυο και αποθηκεύει το περιεχόμενο ιστοσελίδων, εξασφαλίζοντας την πρόσβαση σε κειμενικό, οπτικοακουστικό υλικό και λογισμικό  που έχουν “χαθεί” στο χρόνο.» Έκτοτε, το ψηφιακό περιεχόμενο αποτελεί όχι μόνο ένα προσφιλές και εύχρηστο μέσο διάδοσης και μελέτης

του πολιτισμικού αποθέματος, αλλά, όλο και συχνότερα, το μοναδικό μέσο αποτύπωσης και διάδοσης της πληροφορίας. Επομένως, οι κίνδυνοι απώλειας του ψηφιακού περιεχομένου, του μοναδικού και αναντικατάστατου συχνά τεκμηρίου, μπορούν να αποβούν καταστροφικοί για υπηρεσίες, φορείς, και ιδιώτες που βασίζονται στην πληροφορία για να διεκπεραιώσουν ακόμη και τις βασικότερες λειτουργίες τους. Οι κίνδυνοι αυξάνουν συνεχώς με τις φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές (πλημμύρες, πυρκαγιές, πόλεμοι κλπ.) να έχουν γίνει όλο και πιο συχνό φαινόμενο.
To Internet Archive αντιλαμβάνεται το ρόλο του ως θεματοφύλακα της καταγεγραμμένης ανθρώπινης εμπειρίας σε κάθε της μορφή, είτε σε έντυπη μορφή είτε ως περιεχόμενο ιστοτόπων για κρίσιμα ζητήματα της επικαιρότητας, όπως η πανδημία Covid-19. Προωθεί επίσης τον κοινωνικό του ρόλο, παρέχοντας για παράδειγμα ελεύθερη πρόσβαση σε βιβλία που είναι απαγορευμένα για σχολεία ορισμένων υπερσυντηρητικών πολιτειών των ΗΠΑ.
Στα 26 χρόνια που μεσολάβησαν από τη θεμελίωσή της, η πλατφόρμα Internet Archive έχει εμπλουτιστεί με πολύ περιεχόμενο. Αλλά κυρίως έχει εμπεδωθεί στη συνείδηση των χρηστών ως η κατεξοχήν παγκόσμια βιβλιοθήκη ψηφιακού περιεχομένου.

Εθελοντισμός και digital humanities

Μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, πολλοί φορείς έχουν εγκαινιάσει ειδικές πρωτοβουλίες για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που δημιούργησε αυτός ο πόλεμος:
Το Internet Archive είναι υπεύθυνο για αρκετές πρωτοβουλίες με σημαντικότερο το Archive-It που έχει συγκροτήσει ειδική ομάδα που αρχειοθετεί ουκρανικούς κυβερνητικούς ιστοτόπους και γενικά το domain.ua.
Η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσσου αρχειοθετεί και αυτή ιστοτόπους της Ουκρανίας και των περιοχών που έχει προσαρτήσει η Ρωσία.
Η ψηφιακή συλλογή Eastern Europe and Former Soviet Union (on Internet Archive)

του Ivy Plus SEEES affinity group περιλαμβάνει ιστοτόπους της περιοχής που κινδυνεύουν.
H American Folklore Society βοηθά Ουκρανούς ερευνητές να ανεβάσουν το υλικό τους (ακόμα και τραγούδα, φωτογραφίες και video από λαογραφικές εκδηλώσεις) σε drive της Google.
Και πρόσφατα, δυο μήνες μετά την έκρηξη του πολέμου, η μεγάλη ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη Europeana δημιούργησε μία νέα ομάδα εργασίας, το Ukraine Working Group που έχει ως στόχο να στηρίξει τις υπάρχουσες πρωτοβουλίες και να αναπτύξει νέες δράσεις που να ανταποκρίνονται στις τρέχουσες ανάγκες για προστασία και ανάπτυξη της ψηφιακής πολιτιστικής κληρονομιάς της Ουκρανίας.

Η πιο πρόσφατη και δυναμική εθελοντική πρωτοβουλία είναι η Saving Ukrainian Cultural Heritage Online (SUCHO). Πρόκειται για τη συγκρότηση μιας ομάδας επαγγελματιών στο χώρο της πολιτιστικής κληρονομιάς (βιβλιοθηκονόμων, αρχειονόμων, ερευνητών και προγραμματιστών) που έχει ως σκοπό να εντοπίσει και, με τη χρήση ψηφιακών εργαλείων, να αρχειοθετήσει στο Internet Archive ιστοτόπους, ψηφιακό περιεχόμενο και δεδομένα από Ουκρανικούς φορείς πολιτιστικής κληρονομιάς που κινδυνεύουν εξ αιτίας της εισβολής. Της πρωτοβουλίας ηγούνται Anna Kijas από το Πανεπιστήμιο Tufts, η Quinn Dombrowski, από το Πανεπιστήμιο του Stanford και ο Sebastian Majstorovic από το Αυστριακό Κέντρο Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Επιστημών. Έχουν ήδη κινητοποιηθεί 1300 εθελοντές και έχουν αρχειοθετηθεί πάνω από 30 ΤΒ αρχεία από πάνω από 3.500 ιστοτόπους ουκρανικών μουσείων, βιβλιοθηκών και μουσείων. Οι αριθμοί αυτοί αυξάνουν συνεχώς.

Η πρωτοβουλία αυτή έλαβε σάρκα και οστά μέσα από το Twitter λίγες μέρες μετά τη ρωσική εισβολή, την 1η Μαρτίου, και έχει έντονα τα χαρακτηριστικά του ακτιβισμού. Δραστήριοι, ευέλικτοι και ακούραστοι εθελοντές, ξεκίνησαν με απλό σχεδιασμό και ελάχιστα μέσα και αναπτύσσουν τις διαδικασίες όσο οι απαιτήσεις του απειλούμενου υλικού αυξάνουν. Η εφημερίδα Washington Post της 8ης Απριλίου αφιέρωσε πρωτοσέλιδο άρθρο με τίτλο Meet the 1,300 librarians racing to back up Ukraine’s digital archives, όπου ο αρθρογράφος Pranshu Verma εξηγεί το φαινόμενο SUCHO- την κινητοποίηση της κοινότητας των DH προκειμένου να μη διαγραφεί η ιστορία ενός λαού. «Αν μπορούμε να σώσουμε αυτά τα πράγματα, αποδεικνύουμε ότι η Ουκρανία έχει ιστορία», εξηγεί ο Sebastian Majstorovic. «Αν χαθούν για πάντα … αυτό ανοίγει μια μαύρη τρύπα στην ιστορία ενός τόπου που θα διαρκέσει για πάντα».
Όπως επισήμανε σε πρόσφατη παρουσίασή της η Quinn Dombrowski, «Το SUCHO είναι μια συναρπαστική ιστορία αρχειοθέτησης ιστοτόπων σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης, με την κινητοποίηση εθελοντών, που δεν διαφέρει από την περίπτωση των ανθρώπων που κατασκευάζουν βόμβες μολότοφ στο Κίεβο. Είναι μια μικρή βοήθεια σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης, αλλά ταυτόχρονα αποκαλύπτει μιαν αποτυχία των υποδομών».
Αν υπάρχει ένα δίδαγμα από την εμπειρία του SUCHO είναι ότι πριν από την επόμενη αναπόφευκτη κρίση, θα πρέπει να γίνει μία σοβαρή συζήτηση για την αρχειοθέτηση των ιστοτόπων και θα πρέπει οι υπεύθυνοι, κρατικοί φορείς και μεγάλοι οργανισμοί, να δράσουν ως προμηθείς σκεπτόμενοι τί πρέπει να κάνουν για να ενισχύσουν και να προστατεύσουν τα δίκτυα και τις υποδομές τους.