DH t(r)ip της Παρασκευής_75 | Οπτικοακουστικά αρχεία σε ψηφιακό περιβάλλον

Η διάβαση του Σαγγάριου από γέφυρες που κατασκεύασε το Μηχανικό. Σκηνές από την καθημερινή ζωή στην Αθήνα του ‘30. Πλάνα από τους πανηγυρισμούς για την Απελευθέρωση της Αθήνας. Προφορικές μαρτυρίες προσφύγων για τη μικρασιατική καταστροφή. Επίκαιρα του 1960. Ο Γιάννης Μόραλης μιλά για το έργο του. Οπτικοακουστικά τεκμήρια διαφορετικά μεταξύ τους, τα οποία φωτίζουν την κοινωνική, πολιτική, πολιτισμική ιστορία των περασμένων δεκαετιών. Μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας αρχειακό υλικό καταγεγραμμένο σε φυσικό μέσο παλαιών φορμάτ, όπως φιλμ 16mm, 35mm, βίντεο 1 και 2 ιντσών, στο οποίο μπορεί κανείς να έχει πρόσβαση μόνο με τη χρήση του αντίστοιχου τεχνολογικού εξοπλισμού “ανάγνωσής” του, αποκτά μια νέα-ψηφιακή-ζωή και μας αποκαλύπτει την εικόνα —συχνά μόνο βωβή— του παρελθόντος. Τα οπτικοακουστικά αρχεία, σε μια ποικιλία φορμάτ, είδους και θεματολογίας, μπορούν να αποτελέσουν σημαντική πηγή έρευνας, δρώντας συμπληρωματικά με τις παραδοσιακές γραπτές πηγές, αλλά και λειτουργώντας ως αυτόνομες πηγές έρευνας.

Η πύλη Euscreen συγκεντρώνει οπτικοακουστικό υλικό από όλη την Ευρώπη. Δημιουργήθηκε από ένα δίκτυο οπτικοακουστικών αρχείων, ερευνητών, και ειδικών στην ψηφιακή τεχνολογία από όλη την Ευρώπη, με στόχο τη διευκόλυνση της πρόσβασης της ερευνητικής-εκπαιδευτικής κοινότητας, αλλά και των Ευρωπαίων πολιτών, σε αρχειακό οπτικοακουστικό υλικό μέσω μιας αυτόνομης ψηφιακής πύλης. Το Euscreen αποτελεί τον επίσημο συσσωρευτή οπτικοακουστικού υλικού για την ευρωπαϊκή πύλη ψηφιακού πολιτιστικού αποθέματος της Europeana. Επιμέρους στόχοι του δικτύου αποτελούν η ψηφιακή επιμέλεια του υλικού, η ενίσχυση της συμμετοχής του κοινού και η ανάπτυξη σχετικής ψηφιακής τεχνολογίας.
Μέσω επιμελημένων θεματικών εκθέσεων (exhibitions-galleries), blogposts, διαφορετικών μορφών ψηφιακής αφήγησης, τα οπτικοακουστικά αρχεία διαχέουν στοχευμένα προς την ερευνητική —και όχι μόνο— κοινότητα, επιλεγμένο υλικό τοποθετώντας το σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Μια ενδιαφέρουσα πρόταση ψηφιακής επιμέλειας οπτικοακουστικού αρχειακού υλικού αποτελεί η πρόσφατη σελίδα της Europeana με θέμα “Broadcasting Europe”, η οποία επικεντρώνοντας σε νέο ή λιγότερο γνωστό υλικό διαθέσιμο στην πύλη της Europeana επιχειρεί να αναδείξει πώς οι αλλαγές της ευρωπαϊκής κοινωνίας κατά τη διάρκεια των πολεμικών συγκρούσεων, απολυταρχικών καθεστώτων, πολιτικών αλλαγών, αλλά και περιόδων ειρήνης και σταθερότητας των τελευταίων ογδόντα ετών αντικατοπτρίζονται στην τηλεοπτική οθόνη. Για τους ερευνητές της ιστορίας των ΜΜΕ, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης και η επετειακή πρόταση του BBC για τον φετινό εορτασμό των εκατό χρόνων ιστορίας του.
Στην ίδια κατεύθυνση της ψηφιακής αφήγησης και δημιουργικής επανάχρησης οπτικοακουστικών αρχειακών τεκμηρίων στοχεύει και το περιοδικό View, το πρώτο ανοικτής πρόσβασης (open access), peer-reviewed, multi-media ηλεκτρονικό περιοδικό.

Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα πλευρά της επανάχρησης των οπτικοακουστικών αρχείων αφορά στην εκπαίδευση. Μέσα από τις ιστοσελίδες τους πολλοί φορείς συνεισφέρουν στην εκπαιδευτική διαδικασία επιλεγμένο και ειδικά επιμελημένο ψηφιακό υλικό από τις συλλογές τους, το οποίο ανταποκρίνεται στους μαθησιακούς στόχους και την θεματική ύλη των διαφορετικών εκπαιδευτικών βαθμίδων και διαφορετικών θεματικών ενοτήτων. Παραδείγματα τέτοιων project είναι το γαλλικό Lumni, η ψηφιακή συλλογή του Learning on Screen, αλλά και η παλαιότερη πρωτοβουλία της ΕΡΤ. Μοναδικά οπτικοακουστικά τεκμήρια τα οποία μπορούν να λειτουργήσουν σαν μια συμπληρωματική ή εναλλακτική πηγή μάθησης, πάνω στα οποία μπορούν να στηθούν ειδικά εκπαιδευτικά σενάρια και δραστηριότητες.
Καθιερωμένη πρακτική επανάχρησης ψηφιακού αρχειακού υλικού αποτελούν και οι εκπαιδευτικοί διαγωνισμοί πρωτότυπης οπτικοακουστικής δημιουργίας, ενώ μια καινοτόμα πρόταση αποτελούν και τα Subtitle-a-thons, μια crowdsourcing πρωτοβουλία της Europeana, μέσω της οποίας το κοινό έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει υποτίτλους σε κλιπ αρχειακού υλικού διαθέσιμου στην πύλη της Europeana.

Τα εργαλεία της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) τα τελευταία χρόνια έχουν μπει δυναμικά στον κόσμο των οπτικοακουστικών αρχείων. Αυτόματη επισημείωση και εμπλουτισμός μεταδεδομένων, αυτόματη ανάλυση εικόνας, αναγνώριση ομιλίας και μεταγραφή, μηχανική μετάφραση, είναι μερικές από τις τεχνολογίες που βρίσκουν εφαρμογή στα οπτικοακουστικά αρχεία, εξυπηρετώντας τις διαφορετικές ανάγκες τεκμηρίωσης, έρευνας και αξιοποίησης.
Τα “γλωσσικά εμπόδια” που συναντώνται στα οπτικοακουστικά αρχεία —ειδικά για μια γλώσσα όπως τα ελληνικά— αποτελούν ένα μείζον ζήτημα, για την πρόσβαση, χρήση —αλλά και επανάχρηση του αρχειακού υλικού. Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα “Europeana Subtitled” το οποίο μόλις ολοκληρώθηκε, αποτελεί μια ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία που στοχεύει μέσω των τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης, αυτόματης αναγνώρισης ομιλίας και μετάφρασης, να δημιουργήσει υψηλής ποιότητας υποτίτλους στην αγγλική γλώσσα σε αρχειακό υλικό που προέρχεται από επτά μεγάλους εθνικούς ραδιοτηλεοπτικούς φορείς και οπτικοακουστικά αρχεία από όλη την Ευρώπη. Πάνω από 25.000 βίντεο στη γερμανική, ιταλική, ισπανική, ελληνική, ρουμανική και ολλανδική γλώσσα, απέκτησαν αυτόματα αγγλικούς υποτίτλους και μέσω της πλατφόρμας Subbit! διατέθηκαν στο κοινό προς έλεγχο και διόρθωση. Για τον σκοπό αυτό διοργανώθηκαν πέντε διαγωνισμοί επιμέλειας και διόρθωσης (“correction events”) σε συνεργασία με φοιτητές τμημάτων ξένων γλωσσών και μετάφρασης, στη Μαδρίτη, τη Ρώμη, τη Χάγη, το Βουκουρέστι και τη Θεσσαλονίκη.

Εναρμονισμένα με τις νέες επιστημονικές τάσεις και σύγχρονες τεχνολογικές πρακτικές τα οπτικοακουστικά αρχεία, όπως άλλωστε και όλα τα αρχεία, αναπροσαρμόζονται και διαδραματίζουν ένα νέο ρόλο. Νέες πρακτικές, νέοι τρόποι τεκμηρίωσης, έρευνας, χρήσης και αξιοποίησης γεννούν τελικά, και νέα ερωτήματα. Τι ήταν ένα αρχείο κινούμενης εικόνας στο παρελθόν και πώς αυτό μεταβάλλεται μέσα στο ψηφιακό περιβάλλον σήμερα; Τι μπορεί, τελικά, να σηματοδοτεί αυτό για το μέλλον;

Πηγές: 
https://euscreen.eu
https://www.europeana.eu/en/broadcasting-europe
https://www.bbc.co.uk/100
https://www.viewjournal.eu
https://www.lumni.fr
https://learningonscreen.ac.uk/bob-curated-playlists/
https://ertatschool.ert.gr
https://i-create.minedu.gov.gr/#sp-page-title
https://subtitleathon.eu
https://pro.europeana.eu/project/europeana-subtitled
https://subbit.eu
https://www.europeana.eu/en
https://blog.euscreen.eu/
https://pro.europeana.eu/
https://beeldengeluid.nl/en/knowledge/blog
https://fiatifta.org/index.php/media/archivalreads/

Συγγραφή: Διδώ Γεωργούλα
Επιμέλεια: Γεράσιμος Χρυσοβιτσάνος