DH t(r)ip της Παρασκευής_77 | Αξιοποιώντας την ψηφιακότητα στο Θέατρο
Οι ψηφιακές τεχνολογίες μεταβάλλουν ριζικά τον τρόπο με τον οποίο οι επιστήμονες των παραστατικών τεχνών ερευνούν και διδάσκουν το θέατρο. Οι αλλαγές περιλαμβάνουν νέες μορφές τεκμηρίωσης, αρχεία, μεθόδους ανάλυσης, διδασκαλία και διάχυση των ερευνητικών αποτελεσμάτων. Επιπλέον, αλλάζει η ίδια η τέχνη του θεάτρου, προσφέροντας νέες μορφές εμπειρίας και συμμετοχής. Τρισδιάστατα σκηνικά με πλοήγηση σε πραγματικό χρόνο, στερεοσκοπικές προβολές και εικονικοί χαρακτήρες που διαδρούν με πραγματικούς ηθοποιούς, συνθέτουν το πάζλ των ψηφιακών πολυμέσων στο σύγχρονο θέατρο.
Μεγάλα δεδομένα στο θέατρο
Από τη δεκαετία του 1980, οι επικρατούσες κειμενοκεντρικές προσεγγίσεις συμπληρώνονται από έναν κλάδο της θεατρικής ιστοριογραφίας που εστιάζει στη διανομή και την πρόσληψη των τεχνών του θεάματος. Η ποσοτική ανάλυση και οπτικοποίηση δεδομένων μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά την κατανόησή μας για το τι είναι κεντρικό και τι είναι περιφερειακό στην ιστορία του θεάτρου. Tα θεατρικά προγράμματα, οι διανομές, η αλληλογραφία κ.ο.κ. αποτελούν πολύτιμες πηγές, αφού βρίθουν σχεσιακών δεδομένων: κατάλογοι με ονόματα, ημερομηνίες, τόποι και κείμενα που συνδέονται μεταξύ τους. Η συγκέντρωση και ανάλυση των δεδομένων που περιέχονται σε αυτές τις πηγές μπορούν να προσφέρουν νέες προοπτικές την ιστορία του θεάτρου: τις προσωπικότητες που το καθόρισαν, τα σημαντικά γεγονότα, τα κυρίαρχα αφηγήματα, προγενέστερα αόρατα μοτίβα για τις σχέσεις μεταξύ διαφορετικών ομάδων καλλιτεχνών που εργάζονται σε διαφορετικές γλώσσες και πολιτισμούς.
Πίσω από κάθε θεατρική παραγωγή κρύβεται ένα στενά διασυνδεδεμένο δίκτυο ατόμων που καθιστούν εφικτή την υλοποίησή της. Η τέχνη του Θεάτρου προϋποθέτει την ύπαρξη θεατρικών συγγραφέων, ηθοποιών, σκηνοθετών, σκηνογράφων, παραγωγών, συνεργείων σκηνής, χορηγών, χειριστών εξοπλισμού, διαφημιστών και θεατών, που αφήνουν πίσω τους ίχνη της συμμετοχής τους. Τι είναι μια συλλογή θεατρικών προγραμμάτων αν όχι ένα σύνολο ιστορικών δεδομένων που μας λέει ποιος μετείχε σε κάθε θεατρική παραγωγή και τι ρόλο έπαιξε;
Η ανάλυση βάσει δεδομένων ως ιστοριογραφική μέθοδος είναι ακόμα σχετικά περιορισμένη στις Ψηφιακές Θεατρικές Σπουδές. Εμβληματικό σε αυτή τη λογική παραμένει το αυστραλιανό πρόγραμμα AusStage, που έχει συγκεντρώσει ένα εντυπωσιακό σύνολο (μισό εκ. αρχεία) για Αυστραλούς καλλιτέχνες, θιάσους, παραστάσεις και χώρους από το 1778 μέχρι σήμερα. Το 2021 προστέθηκε στη σχεσιακή βάση δεδομένων του προγράμματος ένας νέος οικονομικός πίνακας, ο οποίος, αν χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με τα πλούσια πολιτισμικά δεδομένα, δίνει τη δυνατότητα παρακολούθησης του αντίκτυπου της κρατικής επιχορήγησης και της ιδιωτικής χρηματοδότησης στη βιομηχανία των τεχνών του θεάματος.
Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και το πρόγραμμα ONSTAGE, διαδικτυακή συλλογή δεδομένων για τον πρώτο και πιο σημαντικό δημόσιο χώρο θεάτρου του Άμστερνταμ, το Schouwburg. Το θέατρο έχει μοναδική θέση στην ιστορία του Ολλανδικού Θεάτρου λόγω του μεγάλου όγκου σωζόμενων λογιστικών βιβλίων, προγραμμάτων και διοικητικών αρχείων, καταλόγων δραματολογίου και μητρώων εξόδων και εσόδων. Οι πηγές μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αναλυτικά εργαλεία που παρέχουν πρόσβαση στην καλλιτεχνική δραστηριότητα του θεάτρου, από την ίδρυσή του το 1638 μέχρι σήμερα. Το πρόγραμμα κάθε παραγωγής περιέχει πληροφορίες όπως η ημερομηνία πρεμιέρας ή η συχνότητα παράστασης του έργου ανά θεατρική περίοδο και συνοδεύεται από τα έσοδά της.
Ψηφιακές οπτικοποιήσεις
Στις ψηφιακές τεχνολογίες οι αρχές της οπτικοποίησης συνδυάζονται με δυναμικές εφαρμογές και μεγάλα σύνολα δεδομένων, για να δημιουργήσουν υπερσύγχρονες εικόνες και κίνηση. Τα δεδομένα εμφανίζονται με ένα άλλο, διαφορετικό τρόπο που συχνά αποκαλύπτει νέες διασυνδέσεις και έννοιες, ενώ εξάγονται νοήματα, που διαφορετικά μπορεί να μην γίνονταν ποτέ αντιληπτά. Το πρωτεύον ζητούμενο δεν είναι τόσο η αποσαφήνιση των εννοιών αλλά η ανάδυση της μεταξύ τους συνάφειας.
Η οπτικοποίηση δεδομένων αναφέρεται στην οπτική ερμηνεία των ποσοτικών πληροφοριών. Η ψηφιακή οπτικοποίηση παρέχει πιο ισχυρά γραφικά, περισσότερες επιλογές για παραμετροποίηση, ενισχυμένη διαδραστικότητα και δυνατότητα ενσωμάτωσης μεγαλύτερων συνόλων δεδομένων Οι οπτικοποιήσεις αφηγούνται ιστορίες και αποκαλύπτουν τάσεις που είναι δύσκολο να εντοπιστούν όταν εξετάζουμε μεμονωμένα τα δεδομένα ένα προς ένα. Για τους ιστορικούς του θεάτρου, η οπτικοποίηση δεδομένων προσφέρει έναν τρόπο αναβίωσης του πολύπλοκου ιστού προσωπικών σχέσεων, οικονομικών συναλλαγών και κοινωνικών αλληλεπιδράσεων που συντελούν ώστε να δημιουργηθεί μια παράσταση.
Το θέατρο περισσότερο από άλλες μορφές τέχνης προσδιορίζεται έντονα από χωροχρονικές παραμέτρους. Οι υπολογιστικές μέθοδοι για την ανάλυση των θεατρικών γεγονότων ως χωρικά και χρονικά δεδομένα βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στο Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS), όμως αξιοποιούνται και άλλα σχετικά γεωγραφικά εργαλεία, συμπεριλαμβανομένων αναλυτικών μεθόδων για το συνδυασμό χωρικής και χρονικής ανάλυσης.
Η χρήση εργαλείων ψηφιακής και διαδραστικής χαρτογραφίας για την οπτικοποίηση, διερεύνηση και ανάλυση δεδομένων βρίσκει τα τελευταία χρόνια πρόσφορο έδαφος στον εμπλουτισμό της ιστορίας του θεάτρου.
Παράδειγμα χαρτογραφικής απεικόνισης βασισμένης σε δεδομένα παρέχει η έρευνα που διεξήχθη στο Κέντρο Ιψενικών Σπουδών του Όσλο, σχετικά με την παγκόσμια επιτυχία του Κουκλόσπιτου(Νόρα), του πιο δημοφιλούς θεατρικού έργου του Henrik Ibsen. Οι μελετητές του Κέντρου εξέτασαν τη συνολική του πρόσληψη (μεταφράσεις, διασκευές, μεταφορές στον κινηματογράφο και άλλα μέσα) και, με τη χρήση χαρτογραφικών αναπαραστάσεων, δικτύων και εικόνων, τεκμηρίωσαν σημαίνουσες παραγωγές σε 46 χώρες και 5 ηπείρους. Ενώ η κυρίαρχη αφήγηση απέδιδε μέχρι σήμερα την επιτυχία στους άνδρες υποστηρικτές του Ίψεν, η έρευνα κατέδειξε ότι οι γυναίκες ηθοποιοί-θιασάρχες του 19ου αι. έπαιξαν σημαντικό ρόλο με τις περιοδείες τους στην παγκόσμια διάδοση του έργου πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η εξέλιξη αυτή συσχετίζεται με την αναπαράσταση του γυναικείου σώματος επί σκηνής και τα διεθνή κινήματα για τη χειραφέτηση των γυναικών.
Τρισδιάστατες αναπαραστάσεις
Η δεκαετία του 1990 είδε την ανάπτυξη ψηφιακών τεχνολογιών που υποστηρίζουν την τρισδιάστατη (τρισδιάστατη) μοντελοποίηση αντικειμένων και περιβαλλόντων πολιτιστικής κληρονομιάς. Για πρώτη φορά, οι επιστήμονες μπόρεσαν να μοντελοποιήσουν ψηφιακά και να ανακατασκευάσουν τα κατεστραμμένα ή εξαφανισμένα μνημεία του παρελθόντος. Τα αποτελέσματα ήταν συνήθως δισδιάστατες αποδόσεις ή βίντεο. Η δεκαετία του 2000 είδε τη βελτίωση των τρισδιάστατων περιβαλλόντων με avatars που επέτρεψαν στους μελετητές να εισέλθουν στον τρισδιάστατο κόσμο και να χρησιμοποιήσουν το διαδίκτυο για να αλληλεπιδράσουν με το προσομοιωμένο περιβάλλον. Σήμερα οι τρισδιάστατες αναπαραστάσεις ποικίλλουν από σχηματικές αναπαραστάσεις κτιρίων έως φωτορεαλιστικές αποδόσεις και προγνωστικές προσομοιώσεις αρχαίων κατασκευών και από χωρική ανάλυση και προσομοιώσεις φυσικής σε διαδραστικούς εικονικούς κόσμους που χρησιμοποιούν διαδικτυακές πλατφόρμες και μηχανές παιχνιδιών.
Τρισδιάστατες ψηφιακές ανακατασκευές χαμένων θεατρικών χώρων
Την αξιοποίηση της εικονικής πραγματικότητας ως εργαλείο της ιστορίας του θεάτρου για την ανασύσταση «χαμένων» θεατρικών χώρων προτείνει η πρωτοβουλία Visualising Lost Theatres Research Consortium. Τα θέατρα αναπαριστώνται ψηφιακά με ρεαλιστικό τρόπο, προκειμένου να διευκολυνθεί η εικονική επανακατοίκησή τους και να γίνει κατανοητή η λειτουργία της παράστασης στην εποχή της. Η τεκμηρίωση του θεατρικού χώρου συνιστά βασική παράμετρο για την ιστορική ερμηνεία του παραστασιακού γεγονότος.
Η πρόσφατη έκδοση και η συνακόλουθη ψηφιακή έκθεση για την ιστορία των πέντε θεατρικών χώρων, που επελέγησαν, του Rose Theatre του Λονδίνου της δεκαετίας του 1590, του Komediehuset του Μπέργκεν των μέσων του 19ου αιώνα, του Θεάτρου της Βασίλισσας στην Αδελαΐδα του 1841, σκηνών τσίρκου που φιλοξενούσαν παραστάσεις καντονέζικης όπερας στα χρυσωρυχεία της Αυστραλίας τη δεκαετία του 1850 και του εκθεσιακού χώρου Stardust στο Λας Βέγκας της δεκαετίας του 1950, σηματοδοτεί έναν πολιτισμικό μετασχηματισμό, που καταγράφεται μέσα από λεπτομερή συζήτηση της θεατρικής πράξης και της κοινωνικοπολιτικής ιστορίας.
Συγγραφή: Ελένη Γουλή
Επιμέλεια: Γεράσιμος Χρυσοβιτσάνος