Σε παλιότερο DHt(r)ip έχει γίνει λόγος για τα παιχνίδια που εισάγουν τους παίκτες σε έννοιες σχετικές με τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Στο παρόν ενημερωτικό δελτίο παρουσιάζονται όψεις από το πεδίο της αρχαιολογικής έρευνας μέσα από ερευνητικά project για τη διερεύνηση αρχαίων επιτραπέζιων παιχνιδιών, με τη συμβολή των νέων τεχνολογιών, καθώς και τη συμμετοχή σε επιτραπέζια παιχνίδια. Μέσα από την έρευνα και την παιγνιώδη διάθεση αναδεικνύονται ζητήματα που σχετίζονται με την αρχαιολογική έρευνα και τη μουσειολογία, ενώ παράλληλα δίνονται κίνητρα και ιδέες, ώστε να αυξηθεί το ενδιαφέρον για τους αυτούς επιστημονικούς κλάδους.
Η αναζήτηση βιβλιογραφικών αναφορών αποτελεί ένα από τα κύρια ζητήματα της ερευνητικής κοινότητας. Ο ολοένα αυξανόμενος όγκος της βιβλιογραφικής παραγωγής δημιούργησε την ανάγκη δημιουργίας βιβλιογραφικών βάσεων δεδομένων, στις οποίες καταχωρίζονται τα αποτελέσματα των επιστημονικών ερευνών. Σήμερα, η έλευση των νέων τεχνολογιών προσφέρει νέες δυνατότητες στις έντυπες αυτές βιβλιογραφικές βάσεις με ψηφιακά εργαλεία τα οποία επιτρέπουν στον ερευνητή να διαχειριστεί το πλήθος των βιβλιογραφικών αναφορών με τρόπους που προηγουμένως δεν ήταν εφικτοί.
Μα είναι τόσο έξυπνο; Αρχές Μαρτίου του 2023 ο ριζοσπάτης διανοητής και διεθνούς φήμης γλωσσολόγος Noam Chomsky έδινε τη δική του απάντηση σε άρθρο του στους NewYorkTimes. Αφορμή, η φρενίτιδα που προκάλεσε η κυκλοφορία του ChatGPΤ, του γλωσσικού μοντέλου και διεπαφής συνομιλίας της OpenAI: «Με δεδομένα την έλλειψη ηθικών αρχών, τα ψευδοεπιστημονικά θεμέλια και τη γλωσσολογική ανικανότητα αυτών των συστημάτων, μόνο να γελάμε ή να κλαίμε μπορούμε με τη δημοτικότητά τους».
Ωστόσο, λίγες μόνο μέρες αργότερα μετά τα επιτιμιτικά σχόλια του N. Chomsky, στις 14 Μαρτίου 2023, η ΟpenAI επανήλθε δριμύτερη παρουσιάζοντας την προαναγγελθείσα εξελιγμένη έκδοση του μοντέλου, το GPT-4. Kαι αν ο N. Chomsky έχει δίκιο καταδεικνύοντας τους περιορισμούς της τεχνητής νοημοσύνης, συγκρινόμενης με τον τρόπο που αναπτύσσει συλλογισμούς και παράγει γλώσσα ο άνθρωπος, τα υπερισχυρά γλωσσικά μοντέλα, όπως το GPT-4, μιμούνται τόσο πειστικά την ανθρώπινη ευφυΐα που σε αφήνουν ενεό.
Author: Lorella Viola, Research Associate in Linguistics and Digital Humanitiesat the Luxembourg Centre for Contemporary and Digital History (C2DH), University of Luxembourg
Αυτό το βιβλίο ανοικτής πρόσβασης αμφισβητεί τη σύγχρονη σημασία του σημερινού μοντέλου παραγωγής γνώσης. Υποστηρίζει ότι η πλήρης ψηφιοποίηση της κοινωνίας, η οποία επιταχύνθηκε απότομα από την πανδημία COVID-19, έχει προσθέσει ακραία πολυπλοκότητα στον κόσμο, εκθέτοντας πειστικά την ανεπάρκεια του σημερινού μας μοντέλου δημιουργίας γνώσης. Αντιμετωπίζοντας πολλούς από τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους η πραγματικότητα έχει μετασχηματιστεί από την τεχνολογία – τη διάχυτη υιοθέτηση των μεγάλων δεδομένων, τη φετιχοποίηση των αλγορίθμων και της αυτοματοποίησης και την ψηφιοποίηση της εκπαίδευσης και της έρευνας – η Viola εξετάζει πώς η άκαμπτη εννοιολόγηση στη διαίρεση και τον ανταγωνισμό των επιστημονικών κλάδων είναι συνυπεύθυνη για την προώθηση μιας αφήγησης που έχει αντιστοιχίσει τις υπολογιστικές μεθόδους με την ακρίβεια και την ουδετερότητα, ενώ στιγματίζει τη συνείδηση και την κριτικότητα ως φορείς προκαταλήψεων και ανισότητας. Με επίκεντρο τις ανθρωπιστικές επιστήμες, η συγγραφέας ανιχνεύει τα σχίσματα στο πεδίο μεταξύ των ανθρωπιστικών επιστημών, των ψηφιακών ανθρωπιστικών επιστημών και των κριτικών ψηφιακών ανθρωπιστικών επιστημών∙ αυτά είναι ενσωματωμένα, όπως υποστηρίζει, σε παλιούς διχασμούς: επιστήμες vs ανθρωπιστικές επιστήμες, ψηφιακές vs μη ψηφιακές και αυθεντικές vs μη αυθεντικές. Μέσα από την ανάλυση προσωπικών περιπτώσεων χρήσης και τη διερεύνηση ποικίλων εφαρμοσμένων πλαισίων, όπως οι πρακτικές ψηφιακής κληρονομιάς, η ψηφιακή γλωσσική αδικία, ο κρίσιµος ψηφιακός αλφαβητισµός και η κρίσιµη ψηφιακή οπτικοποίηση, το βιβλίο δείχνει έναν τρίτο τρόπο: τη δηµιουργία γνώσης στα ψηφιακά.
Οι ραγδαίες εξελίξεις στον τομέα των ψηφιακών τεχνολογιών και η σημαντικότατη διάχυσή τους σε όλα τα πεδία των ανθρωπιστικών και των κοινωνικών επιστημών αποτελεί αναμφίβολα μία από τις σπουδαιότερες μεταβολές που έλαβαν χώρα τις τελευταίες δεκαετίες. Τόσο σε επίπεδο μεθοδολογικών εργαλείων και πρακτικών, όσο και σε επίπεδο θεωρητικών -ερμηνευτικών και αναλυτικών- σχημάτων διαπιστώνεται η αξιοποίηση των νέων δυνατοτήτων που παρέχονται για τη συλλογή, την τεκμηρίωση, την αρχειοθέτηση, τη μελέτη, τη διαχείριση και την προβολή του ερευνητικού υλικού. Σε αυτό το πλαίσιο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση του εθνογραφικού υλικού, καθώς η «ψηφιακή στροφή» φαίνεται να επηρέασε καθοριστικά -και σε όλα τα επίπεδα- όχι μόνο τον τρόπο της συγκέντρωσης και της μελέτης του αλλά και τις πρακτικές της προσπέλασης, της διάδοσης, της προσέγγισης και της αξιοποίησής του.
The news that Elon Musk is buying Twitter has drawn increased attention to alternatives to the service. But the current events are an opportunity to further discuss the need for open platforms for open science, beyond the outcry about Elon Musk. In the following I will provide arguments against the use of commercial social media for scientific communication and explain what is special about Activity Pub based services like Mastodon, which form a network of alternative social media services called the Fediverse.
DARIAH-EU is launching an annual Open Access Book Bursary for the
publication of one’s first monograph within the domain of Digital
Humanities. The bursary will fund the Open Access publication of one
monograph (or other long form of scholarship) per year.
To δίκτυο υποδομών για την έρευνα στις ανθρωπιστικές επιστήμες DARIAH-GR/ΔΥΑΣ και η υποδομή γλωσσικών πόρων, τεχνολογιών και υπηρεσιών clarin:el ενώνουν τις δυνάμεις τους! Αποτέλεσμα αυτής της σύμπραξης είναι η ΑΠΟΛΛΩΝΙΣ, η εθνική υποδομή για τις ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες και τέχνες, και για τη γλωσσική έρευνα και καινοτομία. Ανακαλύψτε και χρησιμοποιήστε ψηφιακά εργαλεία και πόρους, αξιοποιώντας τις υπηρεσίες των δύο συνιστωσών της υποδομής. Ενημερωθείτε για ψηφιακές τεχνικές και μεθόδους. Εκπαιδευτείτε στη χρήση ψηφιακών πόρων και πραγματοποιήστε την έρευνά σας σε τομείς των ανθρωπιστικών επιστημών και τεχνών και της γλωσσικής επιστήμης με τη χρήση ψηφιακής τεχνολογίας. Περισσότερα: https://apollonis-infrastructure.gr/
Καθώς η έρευνα και η αγορά εργασίας στον χώρο των Ανθρωπιστικών Σπουδών προσανατολίζονται προς ένα υβριδικό συνδυασμό γνώσης κάποιου επιστημονικού αντικειμένου με ψηφιακές δεξιότητες, πολλά είναι τα πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού που έχουν ήδη οργανώσει εξειδικευμένους κύκλους σπουδών, εφοδιάζοντας τους ενδιαφερόμενους με τις απαραίτητες ακαδημαϊκές περγαμηνές. Ας δούμε, λοιπόν, κάποια από τα διαθέσιμα ακαδημαϊκά προγράμματα αυτά, και όσοι πιστοί…
Πιστεύετε ακόμη πως η Αρχαιολογία είναι μόνο ανασκαφές, σκονισμένα ευρήματα, χειρόγραφοι κατάλογοι τεκμηριώσεων, οργάνωση εκθέσεων σε μουσεία με προθήκες και κουρασμένοι επισκέπτες; Από τη χρήση προηγμένων υπολογιστικών εργαλείων για τη διαχείριση μεγάλου όγκου δεδομένων, την εφαρμογή εξειδικευμένων τεχνικών και εργαλείων γύρω από την αποκατάσταση κι αναπαράσταση αρχαιολογικών χώρων και ευρημάτων, μέχρι τα νέα μοντέλα δημόσιας και συμμετοχικής Αρχαιολογίας, ας ανακαλύψουμε μαζί τους τρόπους που οι ψηφιακές τεχνολογίες μας βοηθούν να ξαναδούμε το αρχαιολογικό παρελθόν.
Τα χειρόγραφα τεκμήρια, μαζί με τα βιβλία, είναι μεταξύ των βασικών πηγών έρευνας για πολλούς μελετητές από διάφορους κλάδους των Ανθρωπιστικών Σπουδών. Εκτός από επιστημονικούς κλάδους που ασχολούνται με ειδικούς τύπους τεκμηρίων, όπως η Παπυρολογία και η Εκδοτική, η πρόσβαση στις ποικίλες χειρόγραφες πρωτογενείς πηγές (πάπυροι, περγαμηνές και χαρτώα τεκμήρια, κ.ά.) και η εργασία με αυτές, διευκολύνεται από νέες ψηφιακές μεθόδους και εργαλεία.
Στη νέα ψηφιακή οικολογία της επιστημονικής έρευνας, δημοσίευσης κι επικοινωνίας, μια λέξη κατέχει κεντρική θέση: “ανοιχτό”. Πώς η κοινή επιθυμία για ανοικτή πρόσβαση στη γνώση και στην ερευνητική πληροφορία συνδέεται με την ανάγκη για ανοικτά δεδομένα, ανοιχτό λογισμικό καθώς και με τη χρήση ανοικτών προτύπων; Με αφορμή τη διεξαγωγή του συνεδρίου του ευρωπαϊκού προγράμματος RECODE(Policy RECommendations for Open Access to Research Data in Europe)αυτές τις ημέρες στο ΕΚΤ, ας δούμε ξανά ορισμένες όψεις αυτού του ανοιχτού οικοσυστήματος.
Όλοι έχουμε στο μυαλό μας το διαδίκτυο ως μια τεράστια βιβλιοθήκη διαρκώς ανανεώσιμης γνώσης και πληροφορίας. Αν μέχρι τώρα έχουμε εκπαιδευτεί να διατηρούμε τη γνώση σε βιβλία, βιβλιοθήκες και αρχεία, με ποιον τρόπο διαφυλάσσουμε τα νέα, εξαρχής ψηφιακά, χνάρια της ανθρώπινης γνώσης κι εμπειρίας -το διαδιακτυακό περιεχόμενο; Τα τελευταία χρόνια, καθώς το διαδίκτυο αρχίζει να ωριμάζει, συνεχίζοντας να εμπλουτίζεται με ραγδαίους ρυθμούς, πληθαίνουν οι πιθανότητες αδρανοποίησης ιστοσελίδων ή/και ψηφιακού περιεχομένου. Έτσι, ιδιωτικές και θεσμικές πρωτοβουλίες κινητοποιούνται δυναμικά για τη διατήρηση της ψηφιακής μνήμης· διαφυλάσσοντας τα ίχνη του ψηφιακού παρόντος, εξασφαλίζουμε ιστορικά τεκμήρια για τον ιστορικό του μέλλοντος.
In the best of the Digital Humanities tradition, an online interactive search environment has been created that offers detailed information on DH courses throughout Europe. This registry was presented at the recent DARIAH VCC meeting in Rome and is an example of an in kind contribution to DARIAH by its neighboring members Germany and the Netherlands. Together they took the lead and designed a search environment that combines a map of Europe with a database containing all relevant information on DH humanities courses. Students who are interested in pursuing a career in Digital Humanities, and lecturers who are looking for examples of good practices can search the database on the basis of topographical location, credits or degrees that are awarded, and keywords from the taxonomy on DH that was developed earlier by DARIAH Germany. As the Dutch/Flemish and Germans took the initiative, most of the data in the registru comes from these countries, but during the meeting in Rome the baton was passed to France and Austria.
Η εκμάθηση κώδικα δεν αποτελεί προνόμιο μόνο των επαγγελματιών της πληροφορικής αλλά πλέον και ανάγκη των ερευνητών, που συνειδητοποιούν ότι η έρευνά τους μπορεί να ωφεληθεί από τη χρήση ψηφιακών εργαλείων. Αν σκέφτεστε, λοιπόν, να εξοικειωθείτε με τον προγραμματισμό, προτείνουμε να ξεκινήσετε από τους κώδικες HTML και XML, καθώς είναι αξιοποιήσιμοι (και) από την κοινότητα των ανθρωπιστικών επιστημών. Μια από τις βασικές πλατφόρμες εκμάθησης είναι το W3schools, που παρέχει DIY μαθήματα σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο. Άλλες πρωτοβουλίες, όπως ταCodecacademy και Codeschool εμπλουτίζουν τα tutorials με videos και screencasts, ενώ η οργάνωση Code απευθύνεται σε παιδία, μαθαίνοντάς τους κώδικα με έναν διασκεδαστικό, “gamification” τρόπο!
Από τη Bιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και της Περγάμου μέχρι τον εγκυκλοπαιδιστή του Διαφωτισμού Ντιντερό, τον Paul Otlet με το έργο του «Traité de documentation» (1934) και την ίδρυση, από τον ίδιο, του ιδρύματοςMundaneum αυτό που ενώνει όλες τις παραπάνω προσπάθειες είναι η συγκέντρωση, οργάνωση και διαχείριση του συνόλου της ανθρώπινης γνώσης. Αλήθεια, σήμερα πώς οργανώνεται η γνώση και ποια εγκυκλοπαίδεια σας έρχεται πρώτη στο μυαλό;
Με ποιον τρόπο επαγγελματίες από τον χώρο των ανθρωπιστικὠν σπουδών επικοινωνούν τους πειραματισμούς και τις ιδέες τους γύρω από τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών στην ερευνητική τους πρακτική; Εδώ και αρκετά χρόνια, επιστήμονες που χρησιμοποιούν καινοτόμες ψηφιακές εφαρμογές στα ερευνητικά τους πεδία έχουν συγκροτήσει δυναμικές διαδικτυακές κοινότητες που προωθούν κι ενισχύουν τη συνεργασία και τη δημιουργικότητα.
Ένας από τους πλέον διαδεδομένους τρόπους περιγραφής και αναπαράστασης κειμενικών τεκμηρίων και πληροφορίας σε ψηφιακή μορφή είναι το πρότυπο TEI – Text Encoding Initiative, που χρησιμοποιείται ευρέως από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών. Πρότυπο, πρωτοβουλία, κοινότητα και εργαλείο υποδομής, τι είναι ακριβώς το TEI και γιατί είναι χρήσιμο στις Ανθρωπιστικές Σπουδές;
Στην εποχή των ψηφιακών βιβλίων και των apps τι ρόλο μπορεί να παίζουν οι εθνικές βιβλιοθήκες; Με ποιους τρόπους ο πλούτος που κρύβεται στα επιβλητικά -συνήθως- αυτά κτίρια των εθνικών βιβλιοθηκών επικοινωνεί σήμερα με το ψηφιακά προσανατολισμένο κοινό; Βλέποντας ορισμένα παραδείγματα της ψηφιακής ζωής των εθνικών βιβλιοθηκών, περιμένουμε με ενθουσιώδη αγωνία την Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος να μας εντυπωσιάσει και να μας κατακτήσει.
