Η Ψηφιακή Ιστορία της Τέχνης (Digital Art History) αποτελεί μια υποπεριοχή των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Επιστημών (Digital Humanities). Τι ονομάζουμε όμως Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Επιστήμες; Το American Council of Learned Societies το 2006 διατύπωσε έναν ορισμό περί ψηφιακής επιστημονικής έρευνας (Digital Scholarship) στις Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες. Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, αλληλοεμπλέκονται διαδικασίες που αφορούν αφενός τη συγκρότηση ψηφιακών βάσεων δεδομένων και αφετέρου την ψηφιακή ανάλυση και επεξεργασία των δεδομένων με σκοπό την παραγωγή νέας επιστημονικής γνώσης. Με βάση αυτόν τον σχηματικό ορισμό, η Ιστορία της Τέχνης εφαρμόζει αυτές τις διαδικασίες στο δικό της πεδίο έρευνας εργαζόμενη προς δύο κατευθύνσεις οι οποίες αντιστοιχούν στη διάκριση μεταξύ ψηφιοποιημένης και ψηφιακής Ιστορίας της Τέχνης.
Στα τέλη Μαρτίου του 1821 ο οπλαρχηγός Πανουργιάς προετοίμαζε επίθεση στην πόλη και το κάστρο των Σαλώνων (Άμφισσας). Για να ωθήσουν τους κατοίκους της πόλης να λάβουν μέρος στην επιχείρηση, ο Πανουργιάς και οι άλλοι επαναστάτες έβαλαν κάποιον να διαδώσει «ότι είδεν οφθαλμοφανώς ελλιμενισθέντα ρωσικά πολεμικά πλοία» στον Κορινθιακό Κόλπο, τα οποία χωρίς άλλο θα βοηθούσαν τους Έλληνες. Tο σχέδιο πέτυχε: παρ’ ότι κανένα ρωσικό πλοίο δεν είχε κάνει την εμφάνισή του, οι Σαλωνίτες πήραν κουράγιο και συμμετείχαν στην αναμέτρηση με τους Οθωμανούς.
Ανήκω στη γενιά που, όταν εμφανίστηκαν οι πρώτοι προσωπικοί υπολογιστές, εγώ τελείωνα τη διδακτορική μου διατριβή. Στα χρόνια που διαμορφωνόταν η ερευνητική μου πρακτική, η νέα τεχνολογία απουσίαζε εντελώς από τις σπουδές μου. Τα αντίγραφα για την ιστορική μου έρευνα ήταν χειρόγραφες ή δακτυλόγραφες σημειώσεις και φωτοτυπίες και αποδελτιώσεις σε χειρόγραφες καρτέλες που ταξινομούσα επιμελώς με λέξεις κλειδιά, πρακτική που μου δίδαξε όχι κάποιος καθηγητής στο πανεπιστήμιο, αλλά η φιλόλογός μου στη Δ’ Γυμνασίου. Και όμως, πάντα με ενδιέφερε όχι μόνο πώς λειτουργούσε η κοινωνία στο παρελθόν, αλλά και πώς κατασκευάζονται και πώς λειτουργούν τα πράγματα γύρω μου. Όταν χαλάει μια συσκευή, πρώτα επιχειρώ να τη φτιάξω μόνη μου και μόνο μετά, σε περίπτωση αποτυχίας, την πηγαίνω στον μάστορα ηττημένη και ντροπιασμένη. Αυτή η γοητευτική πειθαρχία της κατασκευής και της λειτουργίας είναι και η αφετηρία της ενασχόλησής μου με την εφαρμογή της ψηφιακής τεχνολογίας στον χώρο της ιστορικής έρευνας. Δεν έχει κίνητρο το ενδιαφέρον μου για την πληροφορική, αλλά για τη χρήση της στην έρευνα του παρελθόντος. Και «εμβαθύνω» μόνο όσο (νομίζω ότι) μου χρειάζεται για να καταλάβω πώς δουλεύει το εργαλείο που άλλοι έχουν φτιάξει για τις ανάγκες μου. Περισσότερο με ενδιαφέρει η ευθύνη μου να το χρησιμοποιήσω όσο πιο αποδοτικά γίνεται. Η ελπίδα μου είναι να μπορώ να εξηγώ στον πληροφορικό τις δικές μου απαιτήσεις, ώστε να με βοηθήσει να τις υλοποιήσω. Είναι μια συναρπαστική εμπειρία. Την έζησα σε δύο φάσεις της σταδιοδρομίας μου, και ως ερευνήτρια και, για ένα διάστημα, διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών, και ως συντονίστρια του DARIAH-GR/ΔΥΑΣ, της ελληνικής ερευνητικής υποδομής για τις ανθρωπιστικές επιστήμες και τις τέχνες. Είναι ένα στοίχημα που, από το 2017, συνεχίζουν άλλοι.
Η εφαρμογή ψηφιακών μεθόδων και η ανάπτυξη αντίστοιχων εργαλείων αποτελεί μια νέα πρόκληση για τους ερευνητές της Επιστήμης του Θεάτρου και των Παραστατικών Τεχνών. Το αποτύπωμά της στη θεατρολογική έρευνα έχει ήδη αρχίσει να γίνεται ορατό, ακολουθώντας τη ραγδαία ανάπτυξη της διεπιστημονικής περιοχής που τείνει να καθιερωθεί με τον όρο «Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Επιστήμες» (Digital Humanities). Το θέατρο και οι παραστατικές τέχνες μπορούν να αποτελέσουν μάλιστα προνομιακό πεδίο εφαρμογής των ψηφιακών ερευνητικών μεθόδων, καθώς οι ίδιες εγγενείς δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Θεατρολογία λόγω της ιδιοσυστασίας του αντικειμένου της (το εφήμερο της παράστασης/παραστασιακού γεγονότος, η σημασία της ζωντανής παρουσίασής του, το πολυαισθητηριακό καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, η ανάγκη ύπαρξης κοινού που χαρακτηρίζουν το θεατρικό γεγονός), προσδιορίζουν και την ψηφιακή μεθοδολογία: Αυτή περιλαμβάνει και πραγματεύεται όχι μόνο κείμενα αλλά πολυεπίπεδες λεκτικές συσσωρεύσεις, εικόνες, ήχο, βίντεο, κοινωνικά δίκτυα και άλλες μορφές που δημιουργούνται μέσω συνεργατικών δικτύων εξειδικευμένων επιστημόνων και διαδίδονται σε κοινά που διαδρούν μαζί τους σε πραγματικό χρόνο.
Η Μαρία Ηλβανίδου είναι συνεργάτης της Μονάδας Ψηφιακής Επιμέλειας του Ερευνητικού Κέντρου «Αθηνά» από τον Γενάρη του 2018. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα, όπου πραγματοποίησε και τις προπτυχιακές της σπουδές στην Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης. Το πέρασμά της από το Πανεπιστήμιο της Πίζας το 2000-2001, ως υπότροφος Erasmus, της γέννησε το ενδιαφέρον για την αρχαία τοπογραφία και τη χρήση της τεχνολογίας στην αρχαιολογική πρακτική. Έτσι, επιστρέφοντας στην Ελλάδα, συνέχισε τις σπουδές της (2002-2005) στο διατμηματικό ΠΜΣ των Τμημάτων Ιστορίας-Αρχαιολογίας και Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κρήτης «Προηγμένες μέθοδοι και συστήματα πληροφοριών στην Αρχαιολογία», στη θεματική περιοχή, δηλαδή, που σήμερα ονομάζουμε Ψηφιακή Αρχαιολογία. Ο υβριδικός αυτός τόπος στη διατομή θετικών και ανθρωπιστικών επιστημών είναι η περιοχή στην οποία έχει δραστηριοποιηθεί η Μαρία έκτοτε, σε οργανισμούς όπως το Υπουργείο Πολιτισμού, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, η Ακαδημία Αθηνών, το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας. Όταν δεν ασχολείται με τις ψηφιακές ερευνητικές υποδομές, την ψηφιακή χαρτογραφία, τα πρότυπα τεκμηρίωσης ή τον εννοιολογικό σχεδιασμό πληροφοριακών συστημάτων ανθρωπιστικών σπουδών, της αρέσει να περνάει τον χρόνο της με φίλους, να διαβάζει κινεζική επιστημονική φαντασία, να βλέπει σειρές με συναρπαστικά δυσλειτουργικούς χαρακτήρες ή να διαλογίζεται πάνω στον κεραμικό τροχό. Το αγαπημένο της ποτό είναι το καμπάρι-σόδα.
Στις 10 Οκτωβρίου διοργανώθηκε στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο εκδήλωση παρουσίασης του ερευνητικού προγράμματος «Αναπαραστάσεις της παράκτιας ζώνης της Κύπρου μέσα από τομές ιστορικών χαρτών και άλλες απεικονίσεις», που υλοποιήθηκε από το Τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου με επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή Χρίστο Χαλκιά, και με τη χρηματοδότηση και συνεργασία του Ιδρύματος Σύλβιας Ιωάννου.
Στις 11 και 12 Οκτωβρίου διοργανώθηκε στο κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) επιστημονική διημερίδα με τίτλο Μνήμη, μαρτυρία και η ψηφιακή προσέγγιση της ιστορίας: το Αρχείο «Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα». Στη διάρκεια της ημερίδας παρουσιάστηκε το οπτικοακουστικό αρχείο «Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα», το οποίο συγκροτήθηκε από το Freie Universität του Βερολίνου και το ΕΚΠΑ, και είναι ελεύθερα προσβάσιμο στη διεύθυνση http://www.occupation-memories.org.
Οι Οθωμανικές σπουδές αποτελούν, αναμφισβήτητα, ένα σχετικά νέο διδακτικό και ερευνητικό επιστημονικό πεδίο στην Ελλάδα. Τις τελευταίες δεκαετίες ολοένα και περισσότεροι ερευνητές στη χώρα μας ασχολούνται με ζητήματα οθωμανικής ιστορίας και πολιτισμού εμπλουτίζοντας με τις ενδιαφέρουσες μελέτες τους τις γνώσεις μας για την περίοδο αυτή. Στον ανερχόμενο κλάδο των Οθωμανικών-Τουρκικών σπουδών σημαντικό ρόλο παίζει πλέον η χρήση ψηφιακών εργαλείων και υπηρεσιών. Τα ψηφιακά εργαλεία και οι υπηρεσίες που είναι διαθέσιμες στην ερευνητική κοινότητα προέρχονται κατά κύριο λόγο από πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες και ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού.
Στις 24 Σεπτεμβρίου το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (ΕΙΜ) παρουσίασε το επετειακό του πρόγραμμα για τα 200 χρόνια από την κήρυξη της Επανάστασης του 1821. Το πρόγραμμα του ΕΙΜ εποπτεύεται από επιστημονική επιτροπή που απαρτίζεται από τους καθηγητές Νίκο Αλιβιζάτο, Θάνο Βερέμη και Μαρία Ευθυμίου και έχει ως κεντρική ιδέα τη φράση «ΕΠΑΝΑCΥΣΤΑΣΗ ’21». Στόχος του προγράμματος είναι η κατανόηση της Επανάστασης ως μιας πολύμορφης και δυναμικής ιστορικής διαδικασίας, η οποία νοηματοδοτείται κάθε φορά από τα ερωτήματα, τις ανησυχίες και τον αναστοχασμό του παρόντος.
Ο όρος immersive προέρχεται από το ρήμα immerse που στα αγγλικά έχει διπλή σημασία. Στην κυριολεκτική του σημασία σημαίνει εμβαπτίζω ή βυθίζω ένα αντικείμενο κάτω από την επιφάνεια ενός υγρού στοιχείου. Μεταφορικά χρησιμοποιείται για να δηλώσει την κατάσταση της ολοκληρωτικής απορρόφησης ή της «βύθισης» κάποιου σε μια δραστηριότητα. Από αυτήν τη δεύτερη μεταφορική σημασία του ρήματος προκύπτει το επίθετο immersive το οποίο σε ελεύθερη ελληνική μετάφραση θα μπορούσε να αποδοθεί ως «συναρπαστικός», «καθηλωτικός» ή «επιβλητικός». H ιδέα των immersive exhibitions υπόσχεται ακριβώς αυτό. Μια συναρπαστική, δηλαδή, εμπειρία «εμβύθισης» σ’ ένα μη στατικό εικαστικό περιβάλλον το οποίο εκδιπλώνεται και αναδιπλώνεται διαρκώς μέσω προβολέων στον τρισδιάστατο χώρο και σε τεράστιες επιφάνειες χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων υπό τη συνοδεία μουσικής ή ψηφιακά επεξεργασμένων ήχων. Εντός αυτών των ειδικά διαμορφωμένων χώρων προβολής, η ενεργοποίηση του βλέμματος δεν είναι πια ο μόνος όρος προσέγγισης του έργου το οποίο λόγω των διαστάσεων και της χωροταξικής του διάταξης δεν «χωρά» ούτε μέσα στο πεδίο της περιφερειακής όρασης επιβάλλοντας την ενεργοποίηση ενός μεγαλύτερου φάσματος των αισθητηριακών δυνατοτήτων του θεατή.
H αναδημιουργία εκθέσεων του παρελθόντος, το
φαινόμενο δηλαδή των επανεκθέσεων, αποτελεί μια σχετικά πρόσφατη επιμελητική
πρακτική. Η ψηφιακή τεχνολογία δίνει πλέον τη δυνατότητα να «παρακάμπτεται» η
«φυσική» ανασύσταση μιας έκθεσης στον πραγματικό χώρο και να πραγματοποιείται στον
χώρο του διαδικτύου. Και δεν πρόκειται για μια αλλά για πολλές «επανεκθέσεις».
Το ταξίδι στον εντυπωσιακό κόσμο των video games συνεχίζεται υπό την οπτική του προβληματισμού για το κατά πόσο μπορούν να ανακύψουν ερευνητικά ζητήματα ή να γίνουν κατανοητά γεγονότα ή ιστορικά φαινόμενα κατα το σχεδιασμό, την υλοποίηση και το παίξιμο αυτών των παιχνιδιών. Σε αυτό το t(r)ip θα βρείτε το δεύτερο μέρος του αφιερώματος στα παιχνίδια που σχετίζονται με την Ιστορία. Ακόμη, γίνεται αναφορά σε πλατφόρμες που προσκαλούν τους χρήστες των νέων τεχνολογιών να συμβάλουν με ευχάριστο και διασκεδαστικό τρόπο στην ανάπτυξη μεταδεδομένων σε ενδιαφέροντα ερευνητικά projects, καθώς και στη διαδραστική χρήση γλωσσικών μηχανισμών και λογοτεχνικών μεθόδων.
Η ανάλυση δικτύων έχει τα τελευταία χρόνια κατακτήσει και το πεδίο των θεσμικών εκθέσεων αποτελώντας σε κάποιες περιπτώσεις το κύριο μεθοδολογικό εργαλείο της επιστημονικής επιμέλειάς τους. Μέχρι σήμερα δύο τέτοιες σημαντικές εκθέσεις, διοργανωμένες σε μουσεία των ΗΠΑ, έχουν αφήσει πίσω τους αναρτημένες στο διαδίκτυο ως «νέας γενιάς» διαδραστικούς ψηφιακούς καταλόγους, τις αντίστοιχες ψηφιακές εφαρμογές βασισμένες στην μέθοδο της ανάλυσης δικτύων.
Mε την είσοδο του κλάδου των gaming σπουδών στον ακαδημαϊκό χώρο και την έρευνα, παρατηρείται ένα ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για την αξιοποίηση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών -διεπιστημονικά και πολυεπιστημονικά- στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες. Εντούτοις, ο συγκεκριμένος κλάδος δεν αποτελεί ακόμη κεντρικό ερευνητικό άξονα στα Digital Humanities, παρόλο που η έρευνα, η διδασκαλία και η παιδαγωγική ασχολείται με νέες τεχνολογίες, νέα μέσα, πολιτισμό και διάδραση. Επιπροσθέτως, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια συνδυάζουν τον κώδικα, το οπτικοακουστικό ερέθισμα, την ιστορία και αφήγηση, την αναπαράσταση της γνώσης, τις δεξιότητες και τα δεδομένα, καθιστώντας τα ελκυστικά και ταυτόχρονα ένα μέσο για την ανάπτυξη ερευνητικών ζητημάτων. Αναμφίβολα, αποτελούν ένα κυρίαρχο πολιτισμικό τεχνούργημα το οποίο προσφέρει πολλούς εναλλακτικούς τρόπους χρήσης του στα DH και αξίζει να αποτελέσει αντικείμενο εκτενούς μελέτης και έρευνας.
Η Ψηφιακή Ιστορία της Τέχνης, δηλαδή ο κλάδος της Ιστορίας της Τέχνης που βασίζεται στην χρήση και αξιοποίηση των νέων εργαλείων της ψηφιακής τεχνολογίας, μετρά αισίως μια εικοσαετία ζωής τείνοντας μάλιστα τα τελευταία χρόνια να αυτονομηθεί από τον κορμό της παραδοσιακής Ιστορίας της Τέχνης και να καθιερωθεί θεσμικά (εντός των πανεπιστημιακών και ερευνητικών ιδρυμάτων) ως διακριτό ερευνητικό πεδίο. Αν μέχρι πρόσφατα η επαφή της Ιστορία της Τέχνης με την ψηφιακή τεχνολογία αφορούσε κατά κύριο λόγο το επίπεδο της συλλογής, ψηφιοποίησης και ταξινόμησης εικόνων αλλά και κειμενικών τεκμηρίων μέσω της συγκρότησης ειδικών βάσεων δεδομένων καλλιτεχνικού περιεχομένου, σήμερα αυτή η συνύπαρξη τείνει να γίνει πιο δυναμική με την ψηφιακή τεχνολογία να έχει πλέον διεισδύσει στον ίδιο τον ερευνητικό πυρήνα της Ιστορίας της Τέχνης ανοίγοντας χώρο σε νέες μεθοδολογικές προσεγγίσεις.
Οι διαδικτυακές θεματικές πύλες είναι τόσο διαδεδομένες, ώστε να διεκδικούν πλέον την εδραίωσή τους ως ένα νέο genre ιστορικής αφήγησης στον χώρο των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Επιστημών. Αξιοποιώντας ένα ευρύ πλήθος ψηφιοποιημένων πηγών, που εκτίθενται τόσο για τεκμηρίωση όσο και για περαιτέρω έρευνα, οι θεματικές πύλες επικεντρώνονται σε ένα συγκεκριμένο θέμα, παρουσιάζοντας πολλαπλές πτυχές του και εμπλουτίζοντας τη θεωρητική συζήτηση γύρω από το αναδυόμενο πεδίο της Ψηφιακής Ιστορίας. Παράλληλα, επιχειρούν να αναδείξουν τις πρωτογενείς πηγές που χρησιμοποιούν, εκθέτοντας τα τεκμήρια του συνήθως πολυσχιδούς αρχειακού υλικού είτε μεμονωμένα είτε αλληλοσχετιζόμενα, προβάλλοντας εν τέλει μια νέα αφήγηση επί του θέματος.
Υπάρχει ένα εργαλείο που μπορεί να με οδηγήσει μέσα από υπάρχοντα παραδείγματα, στην υιοθέτηση της πιο ενδεδειγμένης ροής εργασίας και των κατάλληλων εργαλείων, έτσι ώστε το ερευνητικό μου έργο να είναι προσβάσιμο και επαναχρησιμοποιήσιμο;
Την απάντηση στο ερώτημα αυτό των ερευνητών έρχεται να καλύψει το Standardization Survival Kit (SSK) ένα ανοιχτό εργαλείο που υποστηρίζει την έρευνα στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες και στις Τέχνες σε ψηφιακό περιβάλλον, παρέχοντας πρόσβαση σε πρότυπα και βέλτιστες πρακτικές κατά τρόπο ουσιαστικό με τη χρησιμοποίηση ερευνητικών σεναρίων που καλύπτουν όλους τους τομείς των Ανθρωπιστικών Επιστημών, όπως φιλολογία, ιστορία, κοινωνικές επιστήμες, αρχαιολογία κ.ά.
Άφθονες
είναι πλέον οι δυνατότητες που προσφέρονται διαδικτυακά για την εύκολη
αναζήτηση και τον εντοπισμό του πρωτογενούς υλικού ενός νομισματολόγου.
Αρχινώντας από βάσεις δεδομένων ερευνητικών ιδρυμάτων, μουσείων και
πανεπιστημίων, μέχρι ιστότοπους μεγάλων οίκων δημοπρασιών του εξωτερικού, τα
μέλη της ερευνητικής κοινότητας της Νομισματικής έχουν πλέον στη διάθεσή τους,
στην οθόνη του υπολογιστή τους και μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, το υλικό για το
ερευνητικό τους έργο. Πληροφορίες για άλλοτε δυσπρόσιτα νομίσματα, που
βρίσκονται στο πλέον μακρινό μουσείο του εξωτερικού ή σε κάποια δημοπρασία για
να καταλήξουν στα χέρια ενός συλλέκτη, φτάνουν σήμερα στον ερευνητή μέσω μιας
απλής ή και σύνθετης στα ζητούμενά της αναζήτησης σε διαδικτυακές βάσεις δεδομένων
ανοικτής πρόσβασης. Παρακάτω, ακολουθεί μια ενδεικτική μόνο παρουσίαση σχετικών
ιστότοπων, η οποία σε καμία περίπτωση δεν εξαντλεί το πλήθος τους.
Στις 29 Μαρτίου 2019, μετά από πρόσκληση του προτύπου λυκείου της Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης, ο Γιώργος Τζεδόπουλος, μέλος της ομάδας ΔΥΑΣ της Ακαδημίας Αθηνών, πραγματοποίησε παρουσίαση για τις Ανθρωπιστικές Ψηφιακές Επιστήμες και την ανάπτυξη κριτικής σκέψης στο ψηφιακό περιβάλλον, καθώς και για τις έννοιες της τεκμηρίωσης και των μεταδεδομένων, σε μια ομάδα μαθητών της Α΄ Λυκείου που έχει αναλάβει την οργάνωση της βιβλιοθήκης του σχολείου υπό την επίβλεψη της καθηγήτριας Ευαγγελίας Καρίμαλη. Παράλληλα με την ενδιαφέρουσα και ζωντανή συζήτηση με τα παιδιά και με τις καθηγήτριες Ευαγγελία Καρίμαλη και Καλυψώ Λάζου, έγινε συνάντηση με τον διευθυντή του λυκείου Χρήστο Φανίδη και τον υποδιευθυντή Σωτήρη Χασάπη, κατά την οποία η διοίκηση του σχολείου ενημερώθηκε για το έργο ΑΠΟΛΛΩΝΙΣ και για τις δράσεις υποστήριξης ψηφιακών υποδομών και δικτύωσης που περιλαμβάνει.
Γιώργος Τζεδόπουλος, Συνεργάτης της Ακαδημίας Αθηνών
Πώς να μη διαβάσεις ένα μυθιστόρημα. Η «εξ αποστάσεως ανάγνωση» (distant reading) Μπορεί να αναλύσει κανείς λογοτεχνικά κείμενα χωρίς καν να τα διαβάσει; Να οδηγηθεί σε συμπεράσματα που αφορούν αφηγηματικές δομές και λογοτεχνικά μοτίβα χωρίς να καταφύγει στην παραδοσιακή μέθοδο της εκ του σύνεγγυς ανάγνωσης (close reading); Ναι, απαντά ο Franco Moretti, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, εισηγητής της μεθόδου της μη ανάγνωσης ή εξ αποστάσεως ανάγνωσης (distant reading). Η εν λόγω μέθοδος, η οποία προϋποθέτει τη χρήση αλγορίθμων, στατιστικών εργαλείων και προγραμμάτων, αναπτύσσει ποσοτικές μεθόδους για να διαχειριστεί μεγάλο όγκο δεδομένων που παρέχεται από ψηφιοποιημένα λογοτεχνικά έργα, αποτυπώνοντας τα αποτελέσματα υπό μορφή γραφημάτων και δέντρων.
